حسین مهتدی

فرهنگ لغت خلاصة اللغات، اثر ابن ابوالمحسن محمد مؤمن جنابذی، متوفای قرن دهم است که در دو فصل نگاشته شده است: فصل اول مشتمل بر کلمات عربی همراه با ترجم? فارسی آنهاست و فصل دوم دربردارند? کلمات فارسی به همراه معانی فارسی آنها. این مقاله به بررسی دقیق این لغتنامه از حیث زبان ها و لهجه های به کار رفته در آن می پردازد. زبان های مهمی که در این لغتنامه به کار رفته اند عبارتند از: 1- عربی با لهجه های شامی، یمنی، کوفی، بغدادی و مصری 2- هندی 3- ترکی 4- رومی 5- زبان های ایرانی شامل الف) پهلوی، ب) خوارزمی و ج) پارسی قدیم. همچنین این مقاله به بررسی لهجه های شهرها و مناطق مختلف ایران که در این لغتنامه به کار رفته اند پرداخته است؛ شهرها و مناطقی چون آذربایجان، اصفهان، خراسان، کرمان، شیراز، همدان، مرو و ماوراءالنهر. در پایان مقاله نیز به میزان تأثیرپذیری خلاصة اللغات از دیگر لغتنامه ها، و به عنوان شاهد از فرهنگ لغت تاج المصادر، اشاره شده است.