محمدرضا قلی زاده

عصر شاهرخ (812-850 ه.ق) شاهد تغییر رویة دولت تیموری از جهانگشایی به سمت روابط مسالمت آمیز با همسایگان، از جمله با سرزمین هند بود. از نظر جغرافیایی ارتباط با هند از دو طریق امکان پذیر بود؛ یکی از مسیر زمینی یعنی از طریق خراسان با شمال هند، دوم از مسیر دریایی از طریق هرموز با جنوب این کشور. یکی از سیاست های برجستة شاهرخ این بود که علاوه بر ارتباط با هند شمالی، که از دورة تیمور آغاز شده بود؛ اقدام به گسترش روابط با دولتهای محلی جنوب هندوستان نمود. در این راستا در سال 845ق عبدالرزاق سمرقندی از طریق هرموز به کالیکوت و بیجانگر اعزام شد. با توجه به نفوذ گستردة ملوک هرموز در خلیج فارس و مشکلات عدیده ای که هم در جریان سفر و هم در زمان اقامت در دو مقصد مزبور گریبانگیر عبدالرزاق شد بررسی سفارت وی برای درک بیشتر روند و نتایج سیاست خارجی شاهرخ ضرورت می‎ یابد. پژوهش حاضر به دنبال پاسخ به این پرسش است که «سفارت عبدالرزاق سمرقندی با چه هدفی انجام شد و واکنش ملوک هرموز به آن چه بود؟» روش این پژوهش تاریخی با رویکرد توصیفی- تحلیلی است و در گردآوری داده ها از شیوة کتابخانه ای استفاده شده است. این بررسی نشان می دهد که سفارت عبدالرزاق سمرقندی، بر خلاف ظاهر دینی و تبلیغی، بیشتر ماهیت سیاسی و اقتصادی داشت و با هدف گشودن باب روابط مستقیم بازرگانی و افزایش نفوذ دولت تیموری در جنوب هندوستان صورت گرفت؛ اما از آنجا که ملوک هرموز به طور سنتی انحصار بازرگانی میان جنوب هندوستان و ایران را در دست داشتند، این سفارت را همچون تهدیدی برای منافع خود به حساب آورده و برای ناکام گذاشتن آن کوشش کردند. بدین ترتیب به واسطة کارشکنی گستردة ملوک هرمز اهداف دولت تیموری ازاین سفارت برآورده نشد.