سیدناصر جابری

داستان دفاع مقدس به ویژه داستان کوتاه در دهههای اخیر از جمله دههی هشتاد رشد کیفی قابل توجهی را تجربه کرده است. داستان کوتاه دفاع مقدس در دهه ی هشتاد با گام نهادن در دنیای مدرن، فنون و شگردهای نوین و متفاوتی را در روایت به کار بسته است. داستان کوتاه مدرن ویژگیهایی متفاوت با نوع سنتی داستان دارد. این نوع ادبی به دلایلی از جمله: کوتاهی و ایجاز که آن را به سوی کمینهگرایی (Minimalism) سوق میدهد، سرشت شعرگونه، نمایشمحور بودن، تمرکز بر توصیف دنیای درونی شخصیتها و رویکرد متفاوت به مقولهی زمان، در اغلب موارد از پیرنگ خطی (سنتی) - که ریشه در آرای ارسطو دارد – بیبهره مانده است. در پیرنگ این نوع داستان رابطهی علی و معلولی میان رویدادها و سیر خطی زمان که از اصول پیرنگ خطی (سنتی) است رعایت نمیشود. همچنین داستان کوتاه مدرن اغلب دارای پایان باز است. مجموعه این عوامل و ویژگیها سبب غیرخطی شدن پیرنگ این نوع داستان شده است. داستان کوتاه مدرن که از پیرنگی غیرخطی بهره میگیرد و از همین رو با کاهش سطح انسجام و یکپارچگی رو به رو شده است، ناگزیر است در چیدمان و ترتیب و توالی رویدادهای خود از عوامل و ابزارهایی متفاوت استفاده کند. این عوامل و ابزارهای جایگزین در سه دسته تقسیم بندی شده اند: عوامل مفهومی، بلاغی و بیانی. در این پژوهش این عوامل سهگانه در 9 داستان کوتاه دفاع مقدس که از پیرنگ غیرخطی برخوردارند مورد بررسی قرار گرفت. نتیجهی این پژوهش نشان میدهد که عوامل مفهومی و بلاغی از جمله عوامل پرکاربردیاند که در داستانهای مدرن دفاع مقدس جایگزین عوامل سنتی پیرنگ خطی شدهاند.