زهره ملاکی

هر متنی با دیگر متون در تعامل است. در واقع هر متنی ترکیبی از متون گوناگون است. این سخن، اساس نظریه ای گردید که ژولیا کریستوا آن را Intertextuality یا «بینامتنیت» نامید. نظریۀ بینامتنی که کریستوا ارائه داده بود، توسط نظریه پردازانی از جمله ژرار ژنت پرورش یافت و در چارچوب مشخّصی قرار گرفت. پژوهش حاضر با استفاده از دیدگاه بینامتنیت ژرار ژنت، هشت رمان و مجموعه داستان را از احمد دهقان، با هدف دستیابی به آبشخورهای آثار داستانی جنگ در دهۀ هفتاد بررسی می کند. بررسی ها نشان می دهد که احمد دهقان تحت تأثیر فضای دهۀ هفتاد برای بیان واقعیّت های جنگ، کوشیده است تا از متون شفاهی و مکتوب موردپسند عامّه استفاده نماید، به طوری که داستان های او مشحون از واژگان، اصطلاحات، ضرب المثل ها، کنایه ها و ترانه هاست که همگی برگرفته از فرهنگ عامه یا فرهنگ مردم است. البته این مسئله تا آنجا فراگیر است که حتی در فضای جبهه و جنگ که معنویّت و اعتقادات مذهبی حاکمیّت دارد، این مسائل نه از جنس دیدگاه های گفتمان رسمی بلکه از جنس اعتقادات عامّه مردم است. البته بسامد استفاده از مفاهیم گفته شده، با فاصله گرفتن از دهۀ هفتاد سیر نزولی دارد: «پرسه در خاک غریبه» 50%، «سفر به گرای 270 درجه» 40%، «دشت بان» 30%، «گردان چهار نفره» 20%، «بچه های کارون» 15%، «روزهای آخر» و «مجموعه داستان من قاتل پسرتان هستم» هر یک 10%. به نظر می رسد نویسنده در آخرین آثارش بیشتر به جهانی شدن می اندیشیده است، چرا که از مفاهیم فرهنگی–اعتقادی گذشته به دلیل محدودیّت جغرافیایی فاصله گرفته و به مفاهیم جدیدی روی آورده است که در فرهنگ جهانی قابل درک تر است.