علی عزیزی

عطار بی­تردید از استثنائات عرفان ایرانی و اسلامی است. آفرینش آثار ارزشمندی چون منطق­الطیر، الهی­نامه و مصیبت­نامه، خود به تنهایی شاهدی کافی برای بزرگی و عظمت اندیشه و سترگی جایگاه او در عرفان و تصوف است. با این وجود درخشش عطار در حوزه­ی ­عرفان و تصوف موجب مغفول ماندن بسیاری از ابعاد اندیشگانی او شده است؛ که یکی از آنها تأملات سیاسی و اجتماعی اوست. در این مقاله، با روش تحلیلی-توصیفی برآنیم تا با بررسی و تحلیل نمونه­هایی از شعر عطار در ارتباط با مکتب عرفانی که به آن تعلق داشته و در بستر سیاسی­اجتماعی قرن ششم به شرح اندیشه­های اجتماعی و سیاسی او بپردازیم. بنابراین، ابتدا آثار او را از منظر اجتماعی ارزیابی می­کنیم و موضع او در مواجهه با جامعه را مورد بررسی قرار می­دهیم و سپس به ظرفیت­سنجی سیاسی آثار او در قالب دو بحث بنیان­های اندیشه­ی سیاسی و گونه­شناسی انتقادهای سیاسی او می­پردازیم. تردیدی نیست که به واسطه­ی اهمیت نقش و جایگاه تصوف در تمدن ایرانی و اسلامی، پژوهش­هایی از این دست، ضمن آنکه می­توانند جوانبی از این متون را آشکار کنند که تا پیش از این پشت حجاب زیباشناختی و معرفتی پنهان بودند، به شناخت سیر تحول اندیشه­های سیاسی و اجتماعی کمک شایانی می­کنند