حمیدرضا پیغمبری

عجایب نامه ها یکی از گونه های مهم در ادبیات توصیفی دوره اسلامی به شمار می آیند که از منظر برخی محققان، ژانری مستقل و از نگاه برخی دیگر، امتداد متون جغرافیایی و تاریخی محسوب می شوند. این متون بازتابی از تلاش اندیشه بشری برای فهم و تبیین پدیده های ناشناخته یا شگفت انگیز در بستر جهان قابل مشاهده و ذهنی است. اگرچه ریشه های شکل گیری عجایب نامه ها محدود به جهان اسلام نیست و می توان پیوندهای آن را با سنت های علمی و اسطوره ای تمدن هایی چون یونان باستان شناسایی کرد، اما در دوره اسلامی، این متون با جغرافیای توصیفی پیوندی عمیق یافتند. نویسندگان عجایب نامه ها با تلفیق داده های تجربی، منابع علمی و عناصر خیال پردازانه، کوشیدند شناختی معنادار از جهان ناشناخته ارائه دهند. این مقاله با هدف تحلیل جایگاه مفهوم «عجیب» در این متون، به بررسی بخشی از محتوای عجایب نامه ها با تمرکز بر شگفتی های دریایی می پردازد و نشان می دهد چگونه این آثار در گذر زمان، کارکردی فراتر از سرگرمی یافته و به یکی از ابزارهای انتقال دانش، فرهنگ و نگرش های کیهانی در جوامع پیشین تبدیل شده اند.