لیلا رضایی

با وجود کم رنگ بودن تصویر زنان در ادبیات کهن فارسی، در منشآت فاضل جمی از میان 49 نامه منثور در هشت نامه به زنان و موضوعات مرتبط به آنها پرداخته شده است. بررسی این نامه ها، دیدگاه منفی و زن ستیزانه نویسنده نسبت به جنس زن را نشان می دهد که نمودی از تسلط گفتمان مردسالار بر حجم عمده ای از متون ادبی در دوران ادبیات کلاسیک ایران است و ریشه در بنیادهای فلسفی و جهان شناختی روزگار کهن دارد. در این پژوهش به هدف مطالعه دقیق تر رویکرد فاضل جمی نسبت به زنان، به روشی توصیفی- تحلیلی به بررسی این نامه ها پرداخته شد. نتیجه این بررسی نشان می دهد که فاضل جمی در هفت مورد از این هشت نامه، رویکردی منفی نسبت به زنان داشته است. اما همین نگاه منفی را نیز می توان در دو دسته مختلف تقسیم بندی کرد: چهار نامه اول (نامه های اول، دوم، چهارم و پنجم) رویکردی بسیار زن ستیزانه دارند و به نظر می رسد ریشه در متون ترجمه شده از ادبیات هندی داشته باشند. در چهار نامه بعد (ششم، دهم، پانزدهم و بیست و پنجم) رویکردی متعادل تر نسبت به زنان دیده می شود که هرچند همچنان منفی است اما از نسبت دادن صفاتی چون شهوت ران، دغل باز و خائن به زنان خودداری شده است. بررسی دو حکایتی که در نامه های چهارم و پنجم ذکر شده و یافتن حکایات مشابه آنها از آثاری چون جوامع الحکایات عوفی و سندبادنامه ظهیری سمرقندی اثبات کننده منشأ هندی این حکایت هاست که می تواند دلیل افراطی بودن رویکرد منفی نسبت به زنان در منشآت فاضل جمی را توضیح دهد.