محمد فروهر

استفاده از شاخصهایی که کیفیت آب را از طریق پارامترهای بیولوژیکی مانند ساختار و عملکرد اکوسیستم آب شیرین ارزیابی میکند، در سالهای اخیر بطور قابل مالحظهای افزایش یافته است و بهعنوان یک اقدام مهم برای محاسبه میزان آلودگی اکوسیستمهای آبی استفاده میشود. نظارت بیولوژیکی از این جهت سودمند است که میتواند تغییرات تجمعی را در طول زمان ادغام و منعکس کند. مزیت دیگر این است که تنوع جانوری موجود در اکوسیستمهای آبی، که شامل میکروارگانیسمها، جلبکها، پریفیتون، فیتوپالنکتون، زئوپالنکتون، مهرهداران بزرگ، ماهیها و پستانداران است، میتواند در ارزیابی سالمت رودخانهها لحاظ شود. در میان جانوران، ماهیها بهعنوان شاخصهای زیستی خوبی برای نظارت بر تخریب اکوسیستم مربوط به کشاورزی و جنگلداری و همچنین پسابهای شهری و صنعتی برجسته شدهاند. از پروکسیهای مختلف میتوان برای اندازه گیری وضعیت اکوسیستم، مانند تراکم گونهها و وجود/عدم وجود چندین گونه در ساختارهای مجموعه استفاده شود. یک مزیت قابل توجه در استفاده از این جانداران آبی، سادگی نسبی در گرفتن و نمونهبرداری از آنهاست. از طرف دیگر محتویات معده ماهیان بیانگر آبزیان، مهرهداران کوچک و بیمهرگانی است که در طبقه زیرین شبکه غذایی قرار دارند و میتوانند بیانگر تاثیرات انسانی باشند. از طرفی دیگر رژیم غذایی ماهی میتواند وضعیت آن اکوسیستم آبی را بیان کند. مزیت استفاده از شاخصها براساس ماهی به این دلیل ایجاد میشود که این موجودات در همه یا تقریباً همه رودخانهها، حتی در آبهای آلوده وجود دارند. عالوه بر این، اطالعات گستردهای از تاریخچه زندگی برای بسیاری از گونهها در دسترس است و مجموعه ماهیها به طور کلی انواع سطوح مختلف آلودگی را نشان میدهد. در واقع، ماهیها در باالی زنجیره غذایی آبزیان قرار دارند و بنابراین میتوانند به ارائه اطالعات یکپارچه از محیط آبی کمک کنند.