احسان حیدرزاده

بسیاری از پژوهش های حوزة سلامت روان نشان می دهند حالت ذهنی انسان به میزان زیادی فاقد آگاهی است؛ به ای ن معنا که انسان ها بیشتر اوقات یا غرق در خاطرات گذشته اند یا دربارة آینده رؤیاپردازی می کنند و کمتر از حضور در زمان حال لذت می برند. روان شناسان علوم محیطی با تلفیق چند مفهوم کلیدی ازجمله تأکید بر تجربة حضور، لذت از زندگ ی در زمان مطر » ذهن آگاه ی « حال و نقشی که این موضوع در ارتقای سلامت روانی شهروندان دارد، مفهوم جدی دی را با عنوان کرده اند. هدف اصلی پژوهش حاضر، تبیین معیارهایی است که از احساس و زبان شهروندان دربارة تجربه، لذت حضور و ذهن آگاهی در محیط های تفرجگاهی استاراش شده است. در راستای اهداف تعری شده، از مراجعان به دو فضای تفرجگاهی طبیعی ایل گولی و عون بن علی تبریز نمونه گیری و مصاحبة هدفمند انجام و با تحلیل محتوای کیفی، کدهای لازم استاراش شد. این کدها در ادامه به 6 مقولة اصلی )معیار( و 30 زیرمقوله )زیرمعیار( تبدیل شدند. صحت مدل استاراش شده با تکنیک تحلیل عاملی تأییدی آزموده شد. در انتها با بهره مندی از آرای خبرگان در حوزة شهرسا زی و طراحی محیطی و استفاده از تکنیک تحلیل سلسله مراتبی، معیارها و زیرمعیارهای مدل وزن بندی شد. نتایج این پژوهش نشان می دهد احساس آرامش در محیط طبیعی، مؤثرترین معیار به منظور القای حس ذهن آگاهی و تجربة لذت باش از حضور در این فضاست؛ در حالی که معیارهای زیبایی طبیعت، صمیمیت، عظمت و شکوه، سرزندگی و درنهایت معنویت و امکان کش محیط در رتبه های بعدی اهمیت قرار دارند. گفتنی است معیارها و زیرمعیارهای استاراش شده از مدل ذهن آگاهی در محیط های طبیعی، گذشته از کاربرد برای ارزیابی کیفیت دیگر محیط های طبیعی و مصنوع، به برنامه ریزان، طراحان و مجریان مناظر طبیعی در ارتقای طر های پیشنهادی و اجرایی منا ظر طبیعی کمک شایانی می کنند.