علی خضری

«برجسته سازی» به عنوان یکی از اصطلاحات مهم مکتب ادبی فرمالیستی، به معنای عدول از زبان عادی و خودکار است. بنیان گذاران و پیروان این جنبش بر این اعتقادند که زبان معمولی و معیار، زیبایی ها و طراوت خود را از دست داده است. بنابراین برای ایجاد جذابیّت باید از زبان معیار و کلیشه ای فاصله گرفت و سخن را از حالت یکنواختی خارج و آن را برجسته نمود. آنان سخنی را برجسته می دانند که دارای انحراف از هنجارهای معمولی زبان باشد و این هنجارشکنی را نیز در دو حوزة قاعده افزایی و قاعده کاهی می بینند که از طریق بهره گیری هنرمندانه و هدفمندانه از آرایه های لفظی و معنوی حاصل می شود. نامة نصیحت گرانة 45 نهج البلاغه به دلیل بهره مندی از آرایه های مختلف ادبی، به طور کامل در چهارچوب نظریّة برجسته سازی قابل واکاوی است. در این پژوهش بر آنیم با روش توصیفی- تحلیلی به بررسی انواع شگردهای برجسته سازی در نامة مذکور بپردازیم. هدف این پژوهش کشف شیوه های مختلف قاعده افزایی و قاعده کاهی و نیز درک ارتباط بین شگردهای ادبی با مفاهیم مدّ نظر امام(ع) است. واکاوی این متن نشان می دهد حضرت(ع) در حوزة قاعده افزایی با به کارگیری عوامل موسیقی سازی همچون گونه های مختلف تکرار و نیز استفادة به جا از جناس و سجع، سخنِ خویش را برجسته ساخته است. در حوزة قاعده کاهی نیز با بهره گیری از محور جانشینی، بیشتر از قاعده کاهی معنایی مانند تشبیه، استعاره و کنایه استفاده کرده است. هدف حضرت(ع) از این آرایه های ادبی نیز جلب توجّه و تمرکز مخاطب بر کلام و هدایت وی برای درک معنای مدّ نظر می باشد.