احسان حیدرزاده

ضرورت توجه به فضاهای عمومی شهری، نقش و اهمیت آن ها در کیفیت زندگی شهروندان، یکی از اساسی ترین مباحث در مطالعات گوناگون در حوزه ی معماری و شهرسازی است. وجود چنین فضاهایی در عرصه های شهری، کیفیت جاری در این فضاها و نحوه ی پاسخ دهی آن ها به نیازهای زندگیِ جمعیِ شهروندان، زمینه ساز ارتقای سطح کیفیتِ زیستِ شهری می باشد. ارتباط بین دو مفهوم بنیادی فرم و عملکرد، برآیند و تعاملِ این دو مفهوم با یکدیگر، یکی از تأثیرگذارترین مقوله ها در روند طراحی شهری و معماری است؛ که به نوبه ی خود در شکل گیری فضاهای شهری با هویت، نقش بسیار مهمی دارد. در راستای تحلیل الگوهای رفتاری شهروندان در فضا می توان از برخورد و تعامل فرم ها و عملکردها استفاده نمود. در این پژوهش برای تحلیل الگوهای رفتاری در فضا، از روش مشاهده و بازدید میدانی برای انطباق فرم ها و عملکردها استفاده شده است. پس از بررسی ها و تحلیل های صورت گرفته، نتایج این پژوهش نشان می دهد که در میدان خان یزد، اغلب فضاها، باتوجه به معماری خاص آن ها، علاوه بر این که پاسخ گوی کارکرد اصلی آن ها و فعالیت متناسب با آن ها می باشند، فعالیت های جدیدی و به تبع آن رفتارهای متفاوتی نیز در طول زمان، تعریف می نمایند؛ که این موضوع نه در جهت منفی بلکه در یک روند مثبت، قابلیت فضا را در زمینه ی پذیرشِ رفتارهای جدید در نظر استفاده کنندگان بالا برده است. هرچند که ذکر این نکته نیز ضروری است که پس از بررسی های صورت گرفته، مشخص گردید که علی رغم تمام کیفیت های جاری در فضای مورد مطالعه، مواردی از قبیل عدم کنترل ورود سواره به این مجموعه، یک ویژگی منفی برای آن تلقی می گردد. باتوجه به مطالب مطرح شده در این پژوهش، می توان برآیند فرم و عملکرد در فضای میدان خان را باتوجه به چند دسته ی کلی طبقه بندی نمود: بدنه ی ستون ها، لبه ی سکوها، وسط میدان، بادگیرها و مناره ها.