فاطمه نعمتی

مردم عرب خطّۀ خوزستان فرهنگ و تفکّرات خود را علاوه بر جامعۀ عرب از بقیۀ اقوام همجوار کسب کرده اند، این داد و ستد دوجانبه موجب ایجاد گنجینه زبانی و فرهنگی پرباری شده است. پژوهش و بررسی در زبان و فرهنگ این مردمان به ویژه ضرب المثل ها می تواند دریچه ای برای تبیین بسیاری از موضوعات مرتبط با زنان عرب ایران باشد. این زنان در نقش مادر، همسر، خواهر و دختر، در بسیاری از ضرب المثل ها جایگاه والایی داشته و از آن ها به نیکی یاد می شود. البته در پاره ای از ضرب المثل ها نیز ، عنصر زن متهّم به شیطنت، سادگی، ضعف، حیله گری و نیرنگ شده است که در رفتار با آنها جانب احتیاط را باید در نظر گرفت. این پژوهش با هدف تحلیل انتقادی گفتمان بازتاب یافته درباره زنان در ضرب المثل های عربی خوزستان و با بهره گیری از نظریۀ فرکلاف به شیوۀ میدانی - تحلیلی نگاشته شده است. یافته های پژوهش نشان می دهد که جامعه عرب خوزستان به سان دیگر ملت ها و اقوام با استفاده از ضرب المثل ها به بازتولید روابط بین عناصر مختلف نظام اجتماعی مانند خانواده، تبار، ازدواج، قدرت می پردازد و زن را به اشکال متعدّدی همچون زن مثبت، منفی، توأمان مثبت و منفی ترسیم می کند. در این گفتمان، قدرت، از آنِ مرد است، و گاهی زنی را به زنی دیگر با توجه به نقش و جایگاه اجتماعی وی برتری می دهند. الگوی غالب در گفتمان ضرب المثل ها اینست که به زن در نقش مادر و خواهر نگاه مثبتی وجود دارد اما در ضرب المثل های مبتنی بر نظام خویشاوندی و روابط قبیله ای، تبعیض و نابرابری جنسیتی به طرز قابل توجهی نمود می یابد.