فاطمه نعمتی

تفاوت های نحوی و واژگانی معیاری برای شناسایی مرزهای گویشی است. استان بوشهر یکی از طولانی ترین ساحل ها را در مرز شمالی خلیج فارس دارد که منزلگاه سه خانواده زبانی ایرانی، سامی و آلتایی با گویش های محلی متنوع با سابقه تماس گسترده بین آنها و سایر زبانها است. هدف پژوهش حاضر بررسی نمود واژگانی و نحوی فعل خواستن و توانستن در برخی گویشهای استان بوشهر است برای آنکه نمایی از مرزهای گویشی پیشنهادی را ارائه کند. داده های این پژوهش از طریق نمونه گیری در دسترس و مصاحبه با دو گویشور از هفت گویش هم مرز جغرافیایی جمع آوری شده است. پرسشنامه مورد استفاده شامل صرف افعال خواستن و توانستن و تعدادی جملات خبری، سؤالی و نفی است که این فعلها در آن به کار رفته است. گویش های بررسی شده واژه های مختلفی را برای بیان مفاهیم خواستن و توانستن استفاده می کنند. در همه آنها واژه های نو توسط نسل های جدیدتر استفاده می شود، اما به لحاظ نحوی برخی گویش ها محافظه کار تر بوده اند و واژه های فعلی نو را در ساخت های غیرمفعولی رایج آن گویش ها استفاده کرده اند. نظام مطابقه در گویش های مورد مطالعه طیفی از نظام کنایی گسسته، در حال گذار (خنثی) و مفعولی را نشان می دهد. در گویش های دشتیاتی، تنگسیری و خنسیری نظام حالت دهی کنایی گسسته در زمان گذشته و نظام مفعولی در زمان حال استفاده می شود؛ گویش جمی و تنگستانی نظام مطابقه خنثی را در هر دو زمان گذشته و حال نشان می دهد و در گویش های دشتستان و گناوه نظام مطابقه مفعولی کاربرد دارد. با توجه به اینکه دو فعل خواستن و توانستن در گویش های دشتیاتی و تنگسیری در زمان حال به صورت کنایی نمود نحوی می یابند، به نظر می رسد تنها بازمانده های این ساخت در زمان حال باشند؛ البته جمع بندی دقیق تر نیازمند پژوهش های تطبیقی بیشتر در این موضوع و به ویژه از منظر تماس زبانی است.