حمید اسدپور

با بهره برداری از اغتشاشات و آشوب های قومی و مذهبی در ترکستان تزار الکساندر دوم (1880-1855/م) آمال و آرزوهای ترسیم شده از دوران بنیان گذار روسیه نوین پطرکبیر (1725-1682/م) در خصوص رسیدن به راههای آزاد و تجاری اقیانوس هند را در دستورالعمل سیاست خارجی روسیه قرارداد و با تحول در ساختارهای فرهنگی و نظامی در وزارت امور خارجه و بهره برداری از نظریات اندیشمندان و شرق شناسان روسی، سرزمین های وسیع و گسترده ی ماوراءالنهر و ترکستان و سواحل سیحون و جیحون مورد بازخوانی مجدد و شناسایی علمی و میدانی واقع گردید. پس از تثبیت مرزهای روسیه با ایران در نواحی ارس و قفقاز، این بار توسعه و تثبیت سرزمین های موردنظر دولت روسیه در نواحی شمال شرقی ایران و افغانستان امروزی مدنظر سیاست مداران روسی در قرار نامه مرزی آخال و آمباله و منضمات آن قرار گرفت. حال سؤال این است که در این دوران سلطه گری رویکرد دستگاه دیپلماسی روسیه و تمهیدات آنان در ایجاد تحولات منطقه ای و تفاهمات حاصله با بریتانیا رقیب سیاسی بزرگ آنها چه بوده است. این پژوهش بر آن است که با نگاهی به ورای مرزهای فعلی تحولات منطقه ای را به عنوان حلقه ی مفقوده تاریخ تحولات سیاسی ایران و روسیه معرفی نموده و همچنین اقدامات دولت قاجار در ایجاد و تشدید جنگ های مذهبی و فرقه ای و قومی با اقوام ترکمن مرزهای ترکستان را بررسی و نشان دهد که با هجوم همزمان سرمایه های خارجی چگونه ایران به کشوری نیمه مستعمره با مرزهای فروپاشیده تبدیل گردید و ناکارآمدی دستگاه دیوان سالاری قاجاریه در پی منازعات (شیعه و سنی) چه پیامدهای تأسف باری را به ارمغان داشته و تجزیه اراضی وسیعی از شمال شرق ایران را تسریع نمود. جمع آوری این پژوهش به صورت کتابخانه ای و اسنادی و داده ها با روش تحقیق تاریخی واکاوی و تبیین گردیده است.