حمید اسدپور

چکیده پس از تنزل قدرت حکومت افشاریه، کنترل و حفاظت نواحی دوردستی چون قفقاز که دشوارتر بود، با نابسامانی های متعددی مواجه شد. در چنین شرایطی، حکومت زندیه به عنوان جانشین جدید قدرت روی کار آمد. کریم خان زند و جانشیان او با تصاحب این جایگاه کوشیدند تا دورانی از اقتدار و شکوه همانند دوره اعتلای نادر شاه افشار ایجاد کنند، اما تلاش های منقطع­ آنها ثمری در پی نداشت. این پژوهش در صدد است تا با شیوه توصیفی- تحلیلی و بر پایه مطالعات کتابخانه ای مبتنی بر داده های به دست آمده از لابلای کتاب ها و متون تاریخی، نوسانات اوضاع اجتماعی و سیاسی و تأثیر آن بر قفقازیه پس از سقوط صفویان و افشاریان را با استقرار حکمرانی زندیان مورد بررسی قرار دهد، تا به این پرسش پاسخ دهد که: قفقاز با حکمرانی دولت زندیه با چه تغییر و تحولاتی در عرصه سیاسی- اقتصادی مواجه گردید؟ نتایج تحقیق نشان می دهد که حکومت زندیه، نه تنها نتوانست به دوران شکوه نادر شاه افشار بازگردد، بلکه قفقاز از نخستین نواحی بود که در این دوران تمایلات جدایی طلبانه از خود نشان داد؛ امری که از اختلافات قومی و مذهبی ناشی می شد و ضعف حکومت مرکزی به تشدید آن دامن می زد. در پی چنین شرایطی، جامعه قفقاز دچار بحران سیاسی و اقتصادی شد و در آن وضعیت بی ثبات، سیری نزولی آغاز گردید؛ فرآیندی که حاصل ضعف سیاسی ساختار قدرت حکومت زندیه در اداره نواحی دوردست قلمرو ارضی ایران بود.