حمیدرضا حاجب

پژوهشگران سالهاست در پی پاسخ به این سؤال برآمده اند که چرا با وجود این همه قوانین و آیین نامه های اخلاقی و رفتاری، افراد هنوز اقدام به انتخاب های غیراخلاقی در محیط کار یا سازمان می نمایند. و اصولاً فرایند تصمیم گیری اخلاقی افراد به چه نحو است و تحت تأثیر چه عواملی قرار می گیرد. در این راستا طی دهه های اخیر، پیشرفت های قابل توجهی از طریق تصویر سازی فرایند تصمیم گیری اخلاقی افراد با ارائه مدل هایی که عموماً می توان آن ها را در دو طبقه خردگرایی و غیرخرگرایی جای داد، حاصل شده است. تئوری های تصمیم گیری اخلاقی خردگرا، استدلال عقلانی )قدرت تفکر و استدلال( را هسته مرکزی فرایند تصمیم گیری اخلاقی قلمداد می کنند. مدل های غیر خردگرا فرض می کنند که هم شهود و هم احساس، فرایند قضاوت اخلاقی را تحت کنترل می گیرند، همراه با اینکه استدلال اخلاقی یک نقش تبیینی )یعنی استدلال کردن( یا توجیهی )یعنی عقلانی سازی( ثانویه و پس از واقعه برای قضاوت اخلاقی شخص ایفا می کند. به بیان دیگر، ادعای اصلی رویکردهای غیرخردگرا این است که قضاوت اخلاقی معلول شهود اخلاقی سریع است و بنا به نیاز، توسط استدلال اخلاقی آرام و پسارخدادی دنبال می شود. این واگرایی و شکاف در رویکردهای دوگانه به تئوری تصمیم گیری اخلاقی، مسأله اصلی و مورد توجه این مقاله است و بر این اساس، هدف این مقاله پر کردن این شکاف از طریق توسعه مدلی یکپارچه است که ضمن تلفیق تمامی ارکان مربوط مدل های پیشین، مفاهیم به ظاهر مانعه الجمع شهود/احساس و استدلال عقلانی/عقلانی سازی را به هم پیوند زند.