حسین مهتدی

معنا شناسی شاخه ای از دانش زبان شناسی است که نقش مهمی در فهم قرآن مجید دارد؛ زیرا از طریق بررسی واژگان در سیاق آیات می توان به معنای دقیقی از واژه دست یافت. مفهوم «عذاب» از مفاهیم پر بسامد در قرآن کریم است که به تنهایی نتیجه طبیعی عمل فرد است و دلالت بر شدت ندارد؛ امّا هم نشینی آن در ترکیب های اضافی با کلماتی چون: «حریق»، «سعیر»، «حمیم» و غیره حالت و شدت آن را بیان می کند. نگارندگان برآنند تا به این سؤال مهم پاسخ دهند که ترکیب های اضافی واژه ی عذاب بر اساس رابطه ی هم نشینی چه تأثیری در معنا و تفسیر این واژه دارند؟ ساختار آیات «عذاب» در ترکیب های اضافی، نشان دهندۀ تأثیر این مفاهیم بر واژه ی عذاب و حد و مرز این واژه همراه مضاف الیه های گوناگون آن است؛ به عنوان مثال عذاب حمیم نشان دهنده ی عذاب با آبى جوشان در منتها درجه حرارت است. عذاب سعیر نشان دهنده ی عذاب با آتشی است که زبانه کشیده و سوزنده است به همین جهت آتش در عود را به دلیل نداشتن این شرایط سعیر نمی گویند. اکثر آیات عذاب در ترکیب های اضافی آن اُخروی و فقط در چهار آیه دنیوی است و در بیشتر آیات شدت عذاب آخرت با کلمات أکبر، أبقی، أشد، أشقّ و أخزی نشان داده شده که نشان می دهد این عذاب بزرگ تر و سخت تر از عذاب دنیایی است. این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی روابط واژه ی «عذاب» را با دیگر مفاهیم هم نشین آن درترکیب های اضافی مورد تحلیل قرار می دهد تا تأثیر این ترکیب ها بر واژه ی عذاب و حد و مرز این واژه در آنها مشخص شود.