حسین مهتدی

قصر به معنای اختصاص امری به امر دیگر و نفی آن از غیر او، به عنوان قوی ترین روش تأکید مضمون کلام، نقش برجسته ای در فهم و تفسیر متن ایفا می کند و خداوند، در موضوعات مختلف، با توجه به اقتضای حال مخاطب، جهت تفهیم دقیق تر مقصود خود، شیوه های خاصی از این اسلوب را به کار برده است؛ از این رو همواره مورد توجه اهل بلاغت بوده به گونه ای که اغلب آن ها باب مفصل و مجزایی را به قصر اختصاص داده اند. تقسیمات مطرح شده در بلاغت قدیم بیشتر به جنبه ی معنایی طرفین قصر توجه دارد؛ در حالی که دقت در آیات حاوی قصر نشان می دهد که خداوند متعال با توجه به سیاق کلام گاهی مقصور علیه را مطلق و گاه مقید بیان نموده است؛ علاوه بر آن خداوند گاه منظور خود را با یک اسلوب قصر بیان نموده و گاه با توجه به سیاق کلام بیش از یک اسلوب را در کلام به کار برده؛ به گونه ای که هر کدام از این موارد می تواند وجهی برای تقسیم قصر باشد. این پژوهش به روش توصیفی- تحلیلی با مطالعه در کتب بلاغی و تعمق در آیات متناظرحاوی قصر با پاسخ گویی به سؤالاتی از قبیل 1. مراتب اقسام مختلف قیود بر اساس تاثیر در مفهوم سازی آیات کدامند؟2. در کلام وحی چه سبک جدیدی از بلاغت قصر، قابل طرح است؟3. اعتبار اطلاق و تقیید در مقصور علیه چه ویژگی های جدیدی را در نوع ساختار قصر از نظر بلاغت به وجود می آورد؟ 4. منظور از قصر مرکب یا به عبارتی دیگر اسالیب ترکیبی قصر چیست و سیاق متن چه تأثیری بر آن دارد؟ در شش فصل تقسیمات جدیدی برای قصر ارائه می دهد که پس از بررسی مفاهیم و مبانی نظری قصر، اقسام قید و مراتب آن در حوزه بلاغت مورد واکاوی قرار می گیرد سپس در دو فصل جداگانه دو تقسیم جدید برای ساختار قصر با هدف نمایش ابعاد تازه ای از فصاحت و بلاغت قرآن انجام شده است. نتایج این پژوهش نشان می دهد که قیود به ترتیب تأثیرگذاری بر مفهوم به سه دسته رکنی، اصلی و تبعی تقسیم می شوند، قصر بر اساس اطلاق و تقیید مقصورعلیه به چهار حالت مطلق، مقید، مرکب و متعدد و بر اساس وحدت موضوع و تعدد اسالیب به دو دسته مفرد و مرکب تقسیم می شود. قصر مرکب نیز به سه نوع متداخل، متوالی و متناثر تقسیم می شود. این تقسیمات جدید ضمن گشودن افق های جدیدی برای پژوهشگران به فهم بهتر ساختار و مفهوم سازی قصر در قرآن، نمایاندن ابعاد نوین فصاحت و بلاغت و درک عمیق تر سیاق متن، کمک می کند.