حسین مهتدی

روایت شناسی، یکی از شاخه های نقد ادبی است که برای تحلیل زبان عملِ روایت به کار گرفته می شود. این علم، به مطالعة فنون و ساختارهای روایی که در متون ادبی متجلی شده، می پردازد. در این حوزه، صاحب نظران متعددی پا به عرصه نهاده اند که هر یک برای تحلیل متون روایی، الگوهای روایی ویژه ایی مطرح کرده اند. ژرار ژنت فرانسوی از جمله نظریه پردازان برجسته در این حوزه به شمار می رود. ژنت پایۀ روایت شناسی خود را بر تمایز میان داستان، روایت و روایت گری بنا کرد و روابط میان این سه سطح را از طریق سه مؤلفة زمان، وجه و لحن بررسی کرد. پژوهش حاضر با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی، به بررسی رمان «طیف أنین النای» اثر مها حسن قصراوی نویسنده و شاعر معاصر فلسطینی، براساس نظریة ژرار ژنت پرداخته است. نتایج حاصل از این پژوهش حاکی از آن است که رمان پای بند به نظم خطی زمان روایت نبوده است. شکل روایت به صورت دایره وار است؛ بدین طریق که داستان از میانه آغاز می شود. راویان در این اثر، از طریق گسست های زمانی فراون، غالباً به روایت گذشته نگر پرداخته اند. افزون براین نویسنده برحسب ضرورت از هر سه نوع شتاب منفی، مثبت و ثابت در روایت خود بهره جسته است؛ از همین رو شتاب روایت در نوسان است. از جمله عواملی که در شتاب منفی روایت تأثیر چشم گیری داشته است، عنصر روایی درنگ، توصیفی است و عنصر روایی تلخیص، کارآمدترین جلوة شتاب مثبت روایت می باشد. با توجه به مؤلفة وجه، نویسنده برای کاهش فاصلة بین دو سطح داستان و روایت گری، بیشتر از سبک گفتمان «مستقیم» و «غیر مستقیم» بهره جسته است تا بر میزان حقیقت مانندی اثر خود بیفزاید و افزون براین، خوانندگان احساس نزدیکی بیشتری با شخصیت های رمان داشته باشند. روایت نیز با کانون دید درونی متغییر پیش می رود. با توجه به مؤلفة صدای روایت می توان گفت که در بُعد زمانی، از نوع روایت «پسارویداد» است و در بُعد مکانی، درون داستانی به شمار می‎آید.