حمیدرضا نوریزدان

مقدمه: تنش خشکی، یکی از مهم ترین عوامل محدودکننده تولید محصولات کشاورزی است. شاخص های کمّی متعددی برای ارزیابی تحمل گیاهان به خشکی ارائه شده است. این شاخص ها که عملکرد گیاه را در شرایط تنش و بدون تنش مقایسه می کنند، ابزاری ارزشمند برای انتخاب گیاهان متحمل به تنش خشکی هستند. با توجه به شرایط اقلیمی منطقه دشتستان، استان بوشهر و وقوع خشکسالی های مکرر، این پژوهش به منظور ارزیابی عملکرد ارقام گندم از نظر تحمل به خشکی در این منطقه انجام شد. مواد و روش ها: هشت رقم گندم در منطقه دشتستان استان بوشهر با استفاده از شاخص های تحمل به تنش خشکی مطالعه شدند. آزمایش در دو زمین مجاور یکدیگر، تحت دو شرایط آبیاری و اعمال تنش 50 درصد، هر کدام در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در سال زراعی 1403-1402 اجرا شد. صفت عملکرد دانه در بوته، مطابق روش استاندارد اندازه گیری شد. پس از تأیید نرمال بودن توزیع داده ها با آزمون کولموگروف-اسمیرنوف، تحلیل واریانس به کمک نرم افزار (9.4) SAS انجام شد. برای انجام تجزیه همبستگی، تجزیه به عامل ها و رسم نمودار پراکنش ارقام، از نرم افزار R استفاده شد. تحلیل بای پلات نیز بر اساس نتایج تجزیه به مؤلفه های اصلی انجام شد. یافته ها: نتایج تجزیه واریانس نشان داد که وقوع تنش خشکی موجب کاهش عملکرد دانه در بوته همه ارقام شد. ارقام چمران (29/18 گرم در بوته) و مهرگان (96/17 گرم در بوته) در شرایط آبیاری کامل و کوهدشت (90/11 گرم در بوته) و آفتاب (70/8 گرم در بوته) در شرایط تنش خشکی بیشترین عملکرد را داشتند. شاخص های مختلف تحمل به خشکی TOL، MP، HM، STI، YI، GMP، SSI، YSI و RSI برای ارزیابی تحمل ارقام استفاده شدند. ضرائب همبستگی بین YP و شاخصهای TOL،MP ، GMP، HM، STI از نظر آماری معنی دار بود. همچنین بین YS و TOL و SSI همبستگی منفی مشاهده شد. نمودار سه بُعدی بر اساس شاخص های مورد مطالعه نشان داد که ارقام کریم، دهدشت و ساورز برای کشت در منطقه دشتستان بوشهر مناسب نیستند. رقم کوهدشت در ناحیه C و مجاور ناحیه A نمودار قرار گرفت، بنابراین متحمل به تنش و در شرایط آبی نیز عملکرد مناسبی دارد. با تجزبه به مؤلفه های اصلی شاخص های تنش، دو مؤلفه توانستند در مجموع 80/99 درصد تغییرات را تبیین کنند. این دو مؤلفه سازگاری عملکردی به شرایط تنش و آبیاری نامگذاری شدند. نمودار بای پلات ش