حمیدرضا پیغمبری

در دوره عیلام میانه در میان خدایان بی شمار عیلامی که بسیاری از آنها به نواحی مختلف عیلام تعلق داشتند، سه خدا دارای اهمیت فراوان بوده اند. در این مقاله خواهیم گفت که شکل گیری این مثلث درواقع بازتاب سه بخش اصلی سرزمین عیلام در این زمان است. در ساختاری فدرالی حکومت عیلام شوش که در نواحی فرودست واقع شده بود، مهم ترین شهر و پایتخت سیاسی به شمار می آمد. این نواحی از نظر جغرافیایی درواقع ادامه ی جلگه ی میانرودان است و ساکنان آن روابطی دیرینه و متقابل با میانرودانی ها داشتند. چنانکه خدای بزرگ شوش را به صورت سومری این-شوشینک می خواندند. اما نواحی فرادست کوهستانی نیز بسیار اهمیت داشتند و سرزمین انشان قلب فرهنگ عیلامی خالص و به دور از تأثیرات فراوان فرهنگ و تمدن میانرودان بود. از زمان عیلامیزه شدن پانتئون خدایان عیلامی به دست فرمانروایان عیلام میانه و به ویژه در زمان اونتش نپیریشه، خدایان کوهستان در شوش در کنار این-شوشینک احترام و اهمیتی فراوان می یابند. در این میان مخصوصاً نپیریشه و همسرش کیریرشه مادر خدایان قابل ذکر هستند. یافته های باستان شناختی از معبد خاص این الهه در لیان یعنی در محل کنونی بندر بوشهر بر ساحل دریا پرده برداشته اند. درواقع سومین حوزه ی جغرافیایی سرزمین عیلام، که کمتر بدان توجه شده است، کرانه های خلیج فارس بود که در اقتصاد و فرهنگ عیلامیان نقش مهمی داشت. حال می توان گفت که شکل گیری مثلث خدایان اصلی عیلام در این زمان، منعکس کننده ساختار جغرافیایی عیلام (دشت، کوهستان و کرانه های دریا) است.