حمیدرضا پیغمبری

آنچه ساختار اداری شاهنشاهی هخامنشی را از دیگر حکومت های باستانی متمایز می سازد، تنوع بایگانی های این دوره از نظر خط و زبان و گاهشماری است. در مرکز شاهنشاهی از تقویم فارسی باستان و عیلامی، در میانرودان و جزایر یهودی نشین از تقویم بابلی و در مصر تقویم مصری استفاده می شد. سوال اصلی پژوهش حاضر این است که با توجه به این واقعیت که در مکاتبات میان بایگانی های مختلف از یک شیو? گاهشماری استاندارد استفاده نشده است، هخامنشیان بر اساس چه سازوکاری این گاهشماری ها را با یکدیگر هماهنگ می کردند؟ در این مقاله برای پاسخ به این پرسش، با تکیه بر اسناد و مدارک مکتوب و منتشر شده و با روش پژوهش توصیفی-تحلیلی، ابتدا به معرفی شیوه های گاهشماری این دوره برپای? کتیبه های شاهی و بایگانی های به دست آمده از تخت جمشید، میانرودان و اسناد آرامی مصر و بلخ پرداخته و سپس چگونگی تطبیق آنها در اسناد اداری مورد بررسی قرار گرفته است. فرضی? این پژوهش آن است که هخامنشیان بدون آن که بخش های مختلف شاهنشاهی را به استفاده از یک تقویم یکسان ملزم کنند، کوشیدند تا تقویم های مختلف را با یکدیگر منطبق و هماهنگ سازند. از آنجا که تقویم فارسی باستان، عیلامی و بابلی دارای ساختار گاهشماری مشابه، قمری-شمسی بودند که در آنها ماه ها قمری و طول سال شمسی محاسبه می شد، برای آن که سال نو در آغاز اعتدال بهاری واقع شود، لازم بود که در فواصلی از سال، ماه کبیسه به تقویم بیفزایند. در میانرودان و عیلام افزودن ماه کبیسه تا حد زیادی متأثر از عوامل سیاسی بود. اما پژوهش پیش رو نشان می دهد که هخامنشیان برای کارآمدی نظام اداری قلمرو گسترد? خود، تقویم های محلی پیش گفته را ازطریق محاسبات ریاضی و نجومی و افزودن ماه کبیسه کاملاً با هم هماهنگ کردند. بهترین شاهد این ادعا اسناد اداری مصری در دور? مورد بحث هستند که در آنها به منظور هماهنگی با دیوانسالاری شاهنشاهی، در کنار گاهشماری سنتی شمسی، تاریخگذاری قمری-شمسی نیز به کار رفته است.