حسین سلیمی

فضای عاطفی و خیال انگیز شاعرانه که هم سبب القای معنی و هم مایة تحریک و تهییج خواننده و شنونده میشود، از صور خیال شاعرانه سرچشمه میگیرد. از آنجایی که خیال، خصیصه ذاتی شعر است، بررسی عناصر خیال به شناخت بهتر دریافت اندیشه مضمر در آن کمک میکند. به همین دلیل در شعر از اهمیّت والایی برخوردارند و شاید بتوان گفت جوهر و ذات شعر همان تصویر است؛ بنابراین آنچه در ادبیات باعث تصویر سازی و مایة خیال انگیزی شعر محسوب میشود، بیشتر در علم بیان مورد بحث و بررسی قرار میگیرد. علم بیان، علم رمز گشایی سخن ادبی یا علم شناخت هزوارشهای ادبی است که میتوان به کمک آن به قوه تخیّل شاعران پی برد و شارع و شاهرائی است که ما را به شهر زیبا و مخیّل هنرمند و اثر هنریش رهنمون میشود. شاعران پارسی زبان از آغاز شعر سرایی به زبان پارسی، در به کار بردن انواع موضوعات بیانی، کوشش خاصی از خود نشان دادهاند، یکی از این شاعران بلند پایه ادب فارسی، افصح المتکلمین، سعدی شیرازی، است که در آثار خود از جمله بوستان، از موضوعات بیانی در جهت رساندن مقصود به مخاطب بهره فراوان گرفته است. پژوهشگر در این مقاله با راهنمایی استاد محترم، دکتر سید مهدی نوریان، تالش نموده است ترفندهای شاعرانه علم بیان "تشبیه"، "استعاره"، "مجاز"، "کنایه" را با مراجعه به منابع معتبر مورد بررسی و تحلیل قرار دهد. برای نیل به این مقصود، "بوستان" اثر ارزشمند شیخ شیراز، سعدی، را برگزید و ضمن مطالعة بیت بیت اشعار این کتاب ارزشمند، موضوعات بیانی را بررسی و تحلیل نموده است؛ امّا به خاطر پرهیز از اطالة کالم، برای هر موضوع یک مثال مورد تحلیل قرار گرفته است در نتیجه حاصل پژوهش خود را به همه عالقه مندان ادب فارسی اهدا مینماید.