حسین سلیمی

هنرمندان به شیوه های مختلف، نگرش های سیاسی، اجتماعی و فرهنگـی را در آثـار خـود عرضه می کنند. هوشنگ ابتهاج (سایه) از شاعران و هنرمندان دوران پیش و پس از انقلاب است. او ملتزم به فرهنگ، هنر، موسیقی، ایدئولوژی و ارزش های ملّی است و در بخشی از دوران زندگی خود، اعتقاد راسخی به حزب توده و آرمان های جمعی داشته است، تـا جـایی که گویی در درون یک گفتمان خاص و عمیق ایدئولوژیک به آفرینش شعر دست مـی زنـد. این تعامل و ارتباط بین شعر سایه بـا تغییـرات و تحـول سیاسـی-اجتمـاعی زمانه، ما را وارد قلمرو تحلیل گفتمان می کند. از آنجا که بنیان شکل گیری اندیشه و کلمات آیینۀ معنـا هسـتند و نقش واژگان و گزینش آن ها در فرایند تحلیل گفتمان مهم و اساسی است، در این پـژوهش که با روش توصیفی – تحلیلی نوشته شده است، موضوع کانون اندیشه و واژه گزینی در اشعار ابتهاج، از دیدگاه تحلیل انتقادی گفتمان بررسی شده است. در این مقاله پس از مطالعۀ آثار شعری سایه از دیـدگاه تحـولات تـاریخی، سیاسی و اجتماعی زمانه، واژگان اشعار او در سه سطح توصیف، تفسیر و تبیین، بررسی شده و با استفاده از تحلیل انتقادی گفتمان لایه های زیرین معانی واژگان آشکار کرده تا از این طریق بتوان به نگرش ایدئولوژی سیاسی- اجتماعی شاعر نزدیک شد.