سیدسجاد جعفری

یکی از روش های اسنادی که به بررسی، عینی، کمی و تعمیم پذیر پیام های ارتباطی می پردازد و برای بیان مفاهیم یا واژه های معینی در یک متن و یا مجموعه ای از متون استفاده می شود تحلیل محتواست. از آن جایی که امام محمد باقر(ع) تاثیر بسزایی در تبیین مبانی اسلام در حوزه های مختلف علم از حوزه فقهی، کلامی، تفسیر...داشته است؛ بنابراین پژوهش حاضر با هدف تحلیل محتوای نامه های آن حضرت نگاشته شده است. روش پژوهش توصیفی و با توجه به منابع کتابخانه صورت گرفته است. بر اساس موضوع، نامه ها به سه دسته اعتقادی-اخلاقی، فقهی و نامه های شخصی تقسیم شدند و سپس با گزینش واژگان کلیدی و میزان تکرار آنها در هر دسته، مفاهیم مهم و نقاط مورد تمرکز در هر دسته استخراج شد و به این طریق به کشف محتوای نامه اقدام شد. نتیجه نشان داده که امام (علیه السلام) موضوع تقویت و غنی بخشی بنیه فکری و فرهنگی شیعیان و مصون ساختن آن از آسیبهای فرهنگی را بر مبارزۀ سیاسی با حاکمان وقت اولویت داده اند،هم چنین در نامه های خویش توجه عمیق مخاطب به توحید ذاتی و توحید ربوبی خدا، ایمان به اقتدار مطلق و حاکمیت مطلق او و مشیت تخلف ناپذیر او بر هستی، زمینه سازی برای روی آوری به عبودیتی کامل برای او فراهم می آورد و در نهایت امام توجه جدی به مسائل فقهی مانند شرط در ازدواج متعه، صید و ارث مولی، جهاد و... نمودند.