محمدامیر کاکی زاده

بندر بوشهر، یکی از منحصربه فردترین معماری ها را در دوران اسلامی داراست. بافت تاریخی این شهر از ظرفیت بالای بصری، فرمی و عملکردی برخوردار است که در سیمای شهری بسیار تأثیرگذار بوده است؛ به طوریکه عناصر و شاخصه های زیادی را می توان در معماری و شهرسازی این شهر یافت که خاصِ خودِ بوشهر بوده و حتی در سایر شهرهای هم جوار و هم اقلیم بوشهر نیز دیده نمی شود. یکی از ظرفیت های بصری بسیار شاخص و چشم گیر که از بومی ترین و خاص ترین عناصر معماری این بندر است، عنصر شناشیر بوده که در کشور ایران، تنها در معماری تاریخی بوشهر، به کار گرفته شده است. این عنصر معماری که از شاخصه های هویت بخش به معماری تاریخی بوشهر است، امروز در ساخت وسازها دیده نمی شود و جایگاه آن، به معرض فراموشی سپرده شده است. بنابراین این پژوهش با هدف بازشناسی و بازبکارگیری این عنصر ارزشمند معماری، تثبیت جایگاه و ارزش آن در معماری بومیِ منطقه ی خلیج فارس و پاسخ به این سؤالات پیش رفت؛ اصول، ویژگی ها، الگوها و عملکرد شناشیرهای بندر بوشهر کدام اند و دلایل پیدایش آن ها در معماری منطقه ی خلیج فارس، به چه صورت است؟ چه گونه هایی از شناشیر در بوشهر موجود است و تفاوت آن ها در چیست؟ بر همین اساس در جهت پاسخگویی به سؤالات تحقیق، نگارندگان بر آن شدند تا با تحقیقی توصیفی ـ تحلیلی به بازشناسی این عنصر معماری، بپردازند. در همین راستا با استفاده از مطالعات کتابخانه ای، عنصر شناشیر و تاریخچه و جایگاه آن را موردبررسی قرار گرفت و از طریق تحلیلی میدانی، بر اساس شواهد و نقشه ها و تصاویر تاریخی موجود، به بررسی و مقایسه خواستگاه، الگوها، شاخصه ها و ویژگی های شناشیرها و گونه های متفاوت آن در بندر بوشهر، پرداخته شد. در نهایت بررسی ها نشان داد که شناشیرها را می توان، از منظر استقراری، فرمی و شکلی، ساختار و سازه ای، تزئیناتی و همچنین کارکردی و عملکردی گونه شناسی کرد؛ که در هر بخش، شناشیرهای مورد بررسی دارای فراوانی های متفاوتی هستند و ویژگی های خاصی را می توان از این گونه شناسی ها استخراج کرد که مختص شناشیرهای به کار گرفته شده در بندر بوشهر هستند.