خداداد بحری

برای فهم و شناسایی یک متن دانش‎های متعددی وجود دارد که هر یک از زاویه‎ای به بررسی متن و درک نشانه‎ها و معانی آن می‎پردازد از جمله این دانش‏ها، دانش معناشناسی است که با تفکیک متن به اجزای کوچک‏تر آن را تحلیل می‏کند. نکره از جمله نشانه‏هایی است که در زبان عربی به اغراض و اهداف متعددی به کار می‏رود و بافت متن و قرینه‏های لفظی و حالی موجود در متن به فهم و کشف دلالت‏های خاص اسامی نکره کمک می‏کند. این در حالی است که اسم معرفه فقط بر مدلول خاص خود دلالت می‏کند و از دامنه بسیار کمتر دلالی نسبت به اسم نکره برخوردار است. دانش معناشناسی در تبیین معانی متون وحیانی نیز بسیار با اهمیت است؛ لذا بر این شدیم که با بهره‏گیری از دانش معناشناسی سوره بقره را که بزرگترین سوره قرآن است و به موضوعات متعددی پرداخته است، تحلیل دلالی کنیم. بررسی‏ها حاکی از آن است که اسامی نکره در این سوره مبارکه که در جایگاه اصلی مسند یا مسند الیه یا ارکان غیر اصلی جمله قرار گرفته‎اند، دلالت بر معانی گوناگونی دارند و از این میان، دلالت بر فراوانی و بزرگداشت، بیشترین سهم از میان دلالت‏های اسم نکره را به خود اختصاص داده‎اند و دلالت اسم نکره بر تحقیر در این سوره کمترین بسامد را دارد. دیگر اغراض دلالی اسم‎های نکره در سوره مورد بررسی عبارتند از: تعیین، بعض، اندک دانستن و مبالغه، که در آیات متعددی نمود یافته و پژوهشگر به بررسی و کشف این اغراض با استفاده از نظر مفسرانی که تفسیر بلاغی داشته‎اند، پرداخته است.