خداداد بحری

ادبیات بازتاب اوضاع طبیعی زیستگاه هر ملت و تجلی­گاه رسوم و قوانین اجتماعی حاکم بر آن است؛ بنابر این، چگونگی آب و هوا، پوشش گیاهی و جانوری، اوضاع اقتصادی، سیاسی، دینی و فرهنگی ملت­ها، گاه در جزئی ترین شکلش در شعر و نثرشان تجلی می­یابد. روشن است که شعر عصر جاهلی نیز مانند شعر هر قوم و زمان از محیط طبیعی و اجتماعی آن عصر تاثیر پذیرفته است و اشکال و ابعاد مختلف حیاتشان را انعکاس می­دهد. نگارندگان در این مقاله، با روش تحلیلی کتاب مفضلیات را که یکی از مهم­ترین منابع شعر جاهلی است، مورد تفحص قرار داده و به حیوانات اهلی ذکر شده در آن و اثر آن­ها در شعر جاهلی اشاره کرده اند. نویسندگان در پی آن بوده اند تا به این دو سؤال اساسی پاسخ دهند که حیوانات اهلی چه تأثیری در شعر عصر جاهلی داشته اند؟ و شکل­های این اثر گذاری چگونه است؟ با بررسی کتاب مفضلیات روشن شد که شاعران جاهلی، بارها از حیوانات اهلی بخصوص آن­هایی که در زندگی­اشان کاربرد فراوان داشته­ نام برده­اند؛ به نحوی که شعرشان نمایی کلی از شیو? زندگی و معیشت مردم آن دوره را بازتاب می­دهد. همچنین روشن شد که حیوانات اهلی به دو شکل در شعرشان نمایان می­شوند: نخست در ابیاتی که شاعر خبر از حوادثی می­دهد که حیوان در آن نقش عمده دارد، مانند ابیاتی که شاعر در آن به بخشش یا دلیری خویش مباهات می­کند؛ دوم در ابیاتی که شاعر به توصیف حیوان خویش می­پردازد یا با استفاده از خصوصیت حیوان دیگر امور را به تصویر می­کشد. علاوه بر این؛ پژوهش حاضر نشان می­دهد که شاعران جاهلی تصاویری بدیع در توصیف حیوان خویش خلق نموده­اند یا با استفاده از خصوصیات حیوان تصاویری کم نظیر از اغراض خویش ارائه کرده­اند. این گونه تصاویر که کمتر استعاری و کنایی و بیشتر تشبیهی است غالبا با استفاده از حیواناتی است که کابرد فراوانی در زندگی­اشان داشته است.