خداداد بحری

نقد و بررسی ساختار شخصیت از نظریه های مدرن نقد ادبی و مبتنی بر مبانی روان شناسی است که توسط فروید بنیان گذاری شد. وی فرایندهای ذهنی هر فرد در مراحل رشد را به سه ساختار شخصیتی نهاد، خود و فراخود تقسیم نمود و آن را شرح و گسترش داد. در پی این دریافت، ناقدان به آثار ادبی نگاه تازه ای افکندند و تحلیل گران تلاش کردند به بررسی این سطوح در شخصیت‎های آثار ادبی بپردازند. پژوهش حاضر به بررسی و بیان تعارضات و کشمکش های بین این سه ساختار و نمود آن در وجود شخصیت اصلی رمان رقصة الجدیلة والنهر می پردازد. رمان رقصة الجدیلة والنهر رمانی رئالیسمی آمیخته با خیال و از جمله رمان های وفاء عبدالرزاق شاعر و رمان نویس عراقی است که پژوهشگران سعی دارند با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی به روانکاوی شخصیت اصلی آن براساس سطوح شخصیت فروید بپردازند. نتایج پژوهش نشان می دهد که "خود" در شخصیت اصلی داستان همواره به سبب تعارضات بین "نهاد" که او را به لذت‎ها دعوت می‎کند و "فراخود" که او را به جهاد در اره وطن و دفاع از میهن در اضطراب بوده است و این اضطراب را می توان به وسیل? مونولوگ ها و دیالوگ هایی که بین او و دیگران بیان شده است، درک نمود. چنین اضطراب ها و استرس هایی فرد را به بهره گیری از برخی مکانیزم ‎های دفاعی وا می‎دارد؛ همانگونه که قهرمان داستان برای دور شدن از این استرس به مکانیزم خیالبافی روی آورده است.