لیلا رضایی

راوی اول شخص را باید یک «راوی- شخصیت» یا سوژه «شوشگر»ی دانست که هم زمان هم «روایتگر» و هم «تجربه گر» است. با اینکه هویت روایت اول شخص به حفظ این کارکرد دوگانه وابسته است، گاه برقراری موازنه میان این کارکردها دشوار است؛ زیرا در برخی موارد سویه «تجربه گری» از دست می رود و راوی- مانند راوی سوم شخص- تنها به کار روایتگری می پردازد. با وجود اهمیت بررسی این چالش و شناسایی راهکارهای ایجاد موازنه میان کارکردهای دوگانه راوی اول شخص، بررسی پیشینه آرای روایت شناسان نشان می دهد که این موضوع تا کنون در پژوهشی جداگانه بررسی نشده است. مقاله حاضر بر آن است تا به روشی توصیفی- تحلیلی، ضمن استفاده از مبحث نشانه-معناشناسی در خصوص گفتمان شوشی به توسعه مبحث دوگانگی نقش راوی اول شخص، دلایل تضعیف سویه «تجربه گری» و راهکارهای حفظ این کارکرد بپردازد. بستر این پژوهش نه رمان: «بوف کور»، «مدیر مدرسه»، «سال بلوا»، «همسایه ها»، «داستان یک شهر»، «زمین سوخته»، «سگ و زمستان بلند»، «چراغها را من خاموش می کنم» و «پرنده من» بوده است. نتیجه نشان می دهد که غالبا در دو موقعیت «توصیف محیط پیرامون» و «گفت وگوی شخصیت-ها»، نقش تجربه گری راوی با چالش جدی رو به رو می شود. علاوه بر این، دخالت ذهن راوی در روایت از طریق ارجاع به احساس، تفکر، قضاوت، تفسیر یا حدس و گمان او در کنار شگردهایی چون «تداعی» و «جریان سیال ذهن»، «حدیث نفس» و«تک گویی درونی» را می توان راهکارهای مؤثری برای حفظ سویه «تجربه گری» راوی اول شخص به شمار آورد.