محمدرضا قلی زاده

جامعه صدر اسلام که پس از هجرت پیامبر (ص) به یثرب شکل گرفت، باوجود تعالیم و راهنمایی هایی نبوی شاهد بروز برخی رقابت ها، اختلافات، درگیریها و تعارضات بود. گرچه با هدایتها و ارشادات رسول اکرم (ص) بسیاری از تعارضات از بین رفته و یا کاهش مییافت، اما گروهبندیها و جریانات مختلفی که در میان صحابه نشو و نما داشتند کماکان به این تعارضات دامن می زدند. در پاسخ به این سؤال که عوامل و دلایل اختلافات فوق را در چه چیزهایی باید جستجو کرد میتوان گفت که علاوه بر عصبیتهای جاهلی و قبیله گرایی، تعارضات فکری و فرهنگی حاکم بین دو گروه مکی و مدنی و فقدان و ضعف ایمان حقیقی و عدم تبعیت و ولایتپذیری از پیامبر اعظم و ویژگیهای شخصیتی پارهای از صحابه در زمرهی مهمترین مسائلی هستند که زمینه را برای پیدایش و بروز اختلافات و تعارضات در بین گروهها و موضعگیری در مقابل رهبری جامعه اسلامی فراهم ساخت. در پژوهش حاضر فرض چنین خواهد بود که در پی آمد و استمرار همین تعارضات است که سرانجام جانشینی پیامبر تبدیل به یکی از بزرگترین اختلافات در تاریخ اسلام شد.