سیدناصر جابری

پس از سعدی بسیاری از بزرگان ادب کوشیدند تا با پیروی از شیوه و روش نگارش او در گلستان، اثری از خویش به جای گذارند و به تناسب نزدیکی به مرزهای توفیق او، به شهرت و آوازه ای دست یابند. محقّقان و پژوهشگران نیز نزدیک به پنجاه کتاب را نام برده اند که با پیروی از شیوه و سبک گلستان سعدی نوشته شده اند. یکی از این آثار ارزشمند که به روش " گلستان" و به پیروی از سبک و سیاق نثر سعدی نوشته شده است، کتاب " منشآت فاضل جمی"، نوشته ی شاعر، ادیب و منشی برجسته ی عصر قاجار است که به نظر برخی از صاحب نظران، پس از " منشآت قایم مقام فراهانی" و در میان آنچه به نام منشآت موسوم است، موفّق ترین کتاب در پیروی از نثر سعدی به شمار می آید. این مقاله با مقایسه سبک شناسانه ی این دو اثر، درصدد تبیین وجوه اشتراک و اختلاف و نشان دادن میزان توفیق "فاضل جمی" در پیروی از سعدی شیرازی در گلستان است. نتیج? این بررسی نشان می دهد که دو اثر از نظر کاربرد سجع، رعایت ایجاز، کاربرد آرایه های ادبی، استفاده از اشعار، امثال، آیات، احادیث، حکایات و برخی دیگر گونه های سبک شناختی، دارای شیوه ای یکسان اند و به لحاظ ساختاری، تشابه قابل توجهی در میان هر دو اثر دیده می شود. اما تفاوت آن ها نیز بسیار است؛ فاضل برخلاف سعدی بسیاری از اشعار را از دیوان دیگر شعرا اقتباس کرده است، طنز را در سطح موضوعات سطحی به کار برده، گاهی به مغلق گویی؛ شبیه در? نادره، دچار شده است، از واژگان ترکی و مغولی به تقلید از کتب تواریخ عهد مغول استفاده کرده است و گاهی در ورط? ازدحام صنایع ادبی و واژگان گوناگون و دشواریاب عربی افتاده است. اما این اثر علاوه بر موسیقی زیبای کلمات که در جای جای آن دیده می شود و نیز جادوی تسلط مؤلف بر واژگان گوناگونی که خواننده را دچار شگفتی می کند؛ حاوی حکایاتی است که اغلب راجع به وقایع و مردمان روزگار اوست و برای تاریخ نگاران و علاقمندان ادبیات اقلیمی جنوب مفید است.