سیدناصر جابری

«خرد» به منزلة داشتن دانش، شعور، فهم، تجربه و بصیرت اکتسابی به همراه قابلیت کاربست آن هاست. نیز «اندیشه» یا «تفکّر»، کاری ذهنی است و زمانی مطرح می گردد که انسان با مسئله ای مواجه است و خواستار حلّ آن می باشد. دراین هنگام در ذهن، تلاشی برای حلّ مسئله آغاز می گردد که آن را «تفکّر» و «اندیشه» می نامند. با پیش چشم داشتن این مسائل، پژوهش پیش رو با هدف بازخوانی دیدگاه حکیم ابومعین ناصرخسرو قبادیانی بلخی(481- 394 هق) پیرامون اندیشه و خرد و به شیوۀ توصیفی- تحلیلی فراهم آمده است. شعر این شاعر نام آشنا همانند آیینه، جامعه و اوضاع و احوال سیاسی و اجتماعی عصر او را به وضوح در خود انعکاس داده است. خاصّه شکایات و انتقادات ناصرخسرو، یادآور برخی از شعرهای «ویکتور هوگو» است که پس از آوارگی از وطن برای مخالفت با کودتای ناپلئون سوم در تبعیدگاه سروده است. با دقّت در اشعار ناصرخسرو از جمله دریافته می شود که در نظر وی اندیشه و خرد انسانی کلیدِ پذیرفته شدن طاعت وی به درگاه ربّ العزت است. زیرا اگر طاعت از روی دانش و دانایی و با خرد نهادینه شده انجام شود، بیشتر مورد قبول حقّ واقع می-شود. او در عین حال عقیده دارد که با طاعت و نیاز جاهلانه نباید به سوی خدا رفت مگر آنکه آدمی به اندیشه و خرد و دانش ذاتی دین آشنا شده باشد. ناصرخسرو خرد را به عنوان عالی ترین مفهوم برای دست یابی به اسرار و رموز آفرینش می داند که به همراهی دین و دانش، موجب سعادت و رستگاری انسان می شود.