سیدناصر جابری

مثنوی معنوی از نگاه علم بلاغت به دلیل استعاری، تمثیلی، رمزی و نمادین بودن، جایگاه خاصی در ادبیات فارسی دارد و همواره مورد توجه محققان قرار گرفته است. مولانا در این اثر فاخر عرفانی و ادبی، برای القای اندیشه ها و معارف متعالی که خود به آن دست یافته ، از قابلیت های گوناگون بلاغی و زبانی استفاده کرده است. این رویکرد او، به مثنوی معنوی ویژگی هایی داده است که از ابعاد مختلف نیازمند تحلیل و مطالعه است. یکی از این ویژگی های پرکاربرد، مبالغه و اغراق به کاررفته در مثنوی معنوی است. مبالغه و اغراق، از ابزارهای کارآمد در جهت برجسته سازی کلام و بیان هنری عواطف و احساسات شاعرانه است و شاعر با بهره گیری از این آرایه می تواند احساساتی را که زبانِ عادی و خبری توانایی بیان آن را ندارد، به گونه ای هنرمندانه در شعر خود به نمایش بگذارد و گسترة وسیع عواطف خود را بهتر و موثرتر بیان کند. در این تحقیق که آرایة مبالغه و اغراق از نگاه واژگانی و زبانی در مثنوی معنوی مطالعه و بررسی شده است، مشخص شد که مبالغه و اغراق یکی از مهم ترین ویژگی های مثنوی معنوی است و مولانا از امکانات متعدد و متنوعی واژگانی و زبانی در مبالغه پردازی هایش استفاده کرده است. هرچند شگردهای مبالغه پردازی در مثنوی گونه های مختلف دارد، اما استفاده از عدد، اسناد مجازی، تناقض و تضاد، کلمات گسترده معنا و محدودمعنا، ابعاد زمانی و مکانی و جمع بستن کلمات بیشترین و مهم ترین شگردهایی می باشد که مولانا از آن ها برای مبالغه پردازی در مثنوی معنوی استفاده کرده است.