سیدناصر جابری

نمادگرایی یا سمبولیسم از مهمترین رویکردهای شعر معاصر فارسی نسبت به مضامین سیاسی و اجتماعی است که به همراه تصویر آفرینی و پرداخت شاعرانه، مخاطب را با اندیشه نمادگرایانه شاعران معاصر آشنا می سازد. با توجه به رویدادهای دهه های سی و چهل به ویژه رویدادهای پس از کودتای 28 مرداد 32 تا انقالب 57 و تأثیر آنها بر ادبیات و هنر به ویژه شعر – به طور غیرمستقیم – با زبان نمادین و رمزگونه به شرح رخدادهای سیاسی و اجتماعی جامعه پرداختند که نقش مهمی در تأثیرپذیری روند جریانهای اجتماعی پس از کودتا بر ذهن و اندیشه مردم اجتماع داشت. شاعران جریان سمبولیسم اجتماعی پس از کودتای 28 مردادماه 32 بهطور غیرمستقیم و با زبانی نمادین و کنایی به شرح اتفاقات و رخدادهای سیاسی و اجتماعی آن دوران پرداختند که نقش مهمی در تأثیرپذیری رویدادهای مهم تاریخی پس از کودتا بر ذهن و اندیشه مردم جامعه ایفا کردند. آنان با تعهد و احساس مسئولیت اجتماعی در جریان شعری سمبولیسم اجتماعی سوق داده شدند. اسماعیل شاهرودی از شاعران توانمند و جامعه مدار شعر نو فارسی است که شعرش در بسیاری موارد رنگ سمبولیسم اجتماعی به خود میگیرد. شاعری انسانگرا که آثارش مملو از شور و هیجان جامعه و سیاست و مبارزه و عاطفه انسانی ست. هدف این پژوهش که روش آن توصیفی تحلیلی است؛ بررسی و تحلیل شعر اسماعیل شاهرودی ازنظر حضور کیفیت نمادها و نقش بلاغی و هنری آنها در تعلیق معنا، چندلایگی معنایی و تبیین مسائل و موضوعات اجتماعی و انتقادی است. نتایج پژوهش نشان میدهد که به کارگیری تصاویر نمادین، در شعر و اندیشه اسماعیل شاهرودی، راهی است برای بیان و طرح موضوعات و مضامینی که نمیتوانسته است آنها را به صورت مستقیم و با صراحت بیان نماید و مسیری است برای ورود به طرح مسائل و بیان دردهایی که جامعه و فضای استبدادی، اجازه نزدیک شدن به آنها را نمیداده است. شاهرودی، رویکرد نمادگرایانه را دریچهای برای نگریستن عمیق و انسانی به مسائل اجتماعی و سیاسی، طرح و تبیین آنها و شورشگری، اعتراض و فریاد علیه ناملایمات و نابسامانیها می داند. او از همه انواع نماد ازجمله؛ نمادهای ادبی و طبیعی و تاریخی و ... بهره برده است و آنها را به زیبایی و آگاهانه در خدمت طرح مسائل اجتماعی و سیاسی قرار داده است. علاوه براین شاهرودی علیرغم استفاده از نمادهای مرسوم و متداول در بسیاری موارد برای بیان اندی