سیدناصر جابری

بیان مسئله: مرصادالعباد اثری بدیع و ممتاز در پهنۀ ادب فارسی است؛ زبان و بیان آن گوشنواز و گاه شاعرانه است و ازنظر تصویری ـ بلاغی کتابی شگرف به شمار می آید. با توجه به شناختگی و شهرگیِ تمثیل در علوم بلاغیِ ما، مطالعۀ تصاویر مرصادالعباد اغلب متمایل به بررسی جنبه های تمثیلی آن بوده است و استعاره های آن در قالب دیدگاه های کهن بررسی شده است؛ حال آنکه مرصادالعباد خوشه های استعاریِ مبتنی بر نگرش سیاسی ـ اجتماعی دارد و با توجه به پراکندگی و گستردگی این خوشه ها می توان با نظریۀ استعارۀ مفهومی، نگاهی تازه به این اثر داشت. روش: روش تحقیق تحلیلی ـ توصیفی است و دامنۀ پژوهش مبنی بر متن مرصادالعباد است. نتایج و یافته ها: این تحقیق نشان داد رشته های استعاری در پیوند با یکدیگر، در متن تأمل برانگیز است و می توان آنها را خُرداستعاره نامید. شبکۀ خرداستعاره های به هم پیوسته از این قرار است: «هبوط روح در تن به منزلۀ جلوس پادشاه»، «خزانه داری خداوند به منزلۀ گنجینه داری پادشاه»، «ابلیس به منزلۀ مجرم و محکوم شده ازسوی سلطان»، «پرورش روح به منزلۀ پروردنِ باز شکاری»، «تبلیغ دین به منزلة تشکیلات اطلاع رسانی پادشاه». این پنج استعارۀ خرد، هریک دارای زیرمجموعه هایی بوده اند که در متن تحقیق با ذکر شاهدمثال و ترسیم نمودارهایی تبیین شده اند. همچنین، دقت در خُرداستعاره ها نشان می دهد که می توان مجموعۀ آنها را ذیل کلان استعارۀ «خداوندگاری به منزلة کشورداری» قرار داد.