سیدناصر جابری

زنان و مسائل مربوط به آنان همواره در بسیاری از شاخه های علوم انسانی مورد توجه اندیشمندان قرار گرفته است. جنبش فمینیسم حرکتی از سوی زنان در جهت دست یابی به حقوق برابر با مردان شمرده می شود که شروع آن در غرب از اروپا شکل گرفت. در ایران نیز نخستین گرایش های فمینیستی پس از انقلاب مشروطه به راه افتاد و به تدریج نویسندگان ایرانی را نیز تحت تاثیر خود قرار داد. احمد اعطا (احمد محمود) یکی از نویسندگان بزرگ ایرانی است که در اغلب رمان های خود به زنان و مسایل مربوط به آنها توجه نشان داده است. دو رمان «همسایه ها» و «داستان یک شهر» که رویدادهای آنها در امتداد هم قرار دارد و از زبان یک راوی واحد روایت می شوند در شمار مهمترین آثار احمد محمود در زمینه انعکاس مسایل زنان ایرانی در دهه های بیست و سی (در میانه مبارزه برای ملی شدن صنعت نفت تا کودتای 28 مرداد 1332) قرار دارند. به هدف بررسی رویکرد احمد محمود به مسایل زنان و چهره ای که او از زنان در این دو اثر ترسیم کرده است، پژوهش حاضر به روش توصیفی- تحلیلی و با به کارگیری آرای جوزفین دانون، منتقد فمینیست معاصر، به نقد و بررسی فمینیستی دو رمان مذکور پرداخته است. یافته های پژوهش نشان می دهد در هر دو داستان گفتمان مردسالار رایج در دهه های بیست و سی بر فضای داستان غالب است. اغلب زنان در حصار سپهر خصوصی قرار دارند و حتی خروج ناگزیر آنها از فضاهای خصوصی و حضور در عرصه اجتماع، تاثیری در بهبود پایگاه اجتماعی یا اقتصادی آنان نداشته است. همچنین، چهره ای که راوی اول شخص این دو رمان از اغلب زنان تصویر کرده، نشان می دهد زن در بستر گفتمان مرسالارانه این دو اثر، بیگانه و «دیگری» شمرده شده است.