سیدناصر جابری

شور و احساس یکی از مهمترین مبانی رفتارهای صوفیان بوده است؛ آن ها در برابر هر نوع موسیقی یا موسیقی واره ای از خود واکنشی نشان داده اند تا جایی که گاه باصدای شنیدن چکش آهنگران به رقص آمده اند یا با شنیدن کلامی شاعرانه چنان به وجد آمده اند که فریادی برآورده اند و حتی بعضی از هوش رفته و بعضی مرده اند. براین اساس بررسی واکنش های احساسی صوفیان هدف این تحقیق بوده است. سؤال تحقیق چنین بوده است، تبیین برخی از واکنش های احساسی صوفیان در مواجهه با غلبه ی وجد و تبیین عوامل تاثیر گذار بر رفتارهای احساسی و وجد آمیز. روش تحقیق همچون اغلب مطالعات ادبی توصیفی- تحلیلی است و داده ها با مطالعه متون مکتوب و الکترونیک جمع آوری و مطالعه شده اند. این تحقیق نشان می دهد که صوفیان بیشترین واکنش عاطفی را در برابر جذبه الهی، وارد الهی، بشارت، خوف، محبت، فراق، شوق، موسیقی، شعر، جملات شطح آمیز، صدای مغنیان زن، آواز خوش و گذر از مقامی به مقام دیگر داشته اند. واکنش های ایشان بدین قرار است: از هوش رفتن، فریادکشیدن، رقص، گریستن، نعره زدن، خرقه پاره کردن، خرقه از سر درآوردن و وفات کردن. واکنش عاطفی رقص، مورد تایید بیشتری از عرفا است فقط هجویری مخالف رقص صوفیان بوده است. واکنش عاطفی جامه دریدن از لحاظ نقد پر بسامدترین واکنش عاطفی صوفیان به حساب می آید. غزالی، چه بی اختیار و چه با اختیار موافق به جامه دریدن است. حسین خوارزمی، شیخ سعدی و مولانا جلال الدین محمد بلخی موافق به جامه دریدن بی اختیار اند. اما مخالفان جامه دریدن زیاد اند از جمله: بن جوزی، هجویری، ابراهیم مارستانی، نویسنده کتاب عوارف المعارف و نویسنده کتاب مناقب الصوفیه...واکنش های عاطفی، نعره زدن، فریاد کشیدن، گریستن و بیهوش شدن از بزرگان دین حتی صحابه و تابعین نقل شده است که در هنگام قرآن خواندن یا شنیدن خبر خوش از آنها سر زده است اما موت بیشتر بین صوفیان رخ داده است.