سیدناصر جابری

این تحقیق به بررسی مطالعۀ تطبیقی آرایۀ مبالغه در حکایت های مشترک عطار نیشابوری و مولانا پرداخته است. هدف پژوهش، شناسایی و تحلیل انواع مبالغه و شیوه های به کاررفته در خلق آن ها در شعر این دو شاعر عارف بوده است. با استفاده از کتابخانه و نرم افزار درج و به روش توصیفی- تحلیلی انجام شده است. پس از جمع آوری منابع مرتبط و تحلیل دقیق حکایات مشترک دو شاعر، تعداد حکایات و ابیات حاوی مبالغه شناسایی و انواع مبالغه ها و ابزارهای زبانی و بلاغی به کاررفته در آن ها بررسی شده است. مبالغه در فرهنگ های لغت به معنی سخت کوشیدن در کاری و کوشش و سعی و جهد و سعی بلیغ آمده است و همچنین مبالغه به معنای کوشش بسیار، زیاده روی معنا شده است؛ و مبالغه، صفات نیک و بد شخص یا شیء را بطریقی بیان کردن که مستبعد یا محال نماید و شدت و قوت دادن کلام و گفتار است. عطار و مولوی دارای 40 حکایتِ مشابه اند. از نظر تعداد ابیات مبالغه آمیز، مولوی در 26 حکایت گونه های مبالغۀ بیشتری را به کار برده است، از مجموع کلی ابیات این حکایات که 1768 بیت است 384 بیت دارای مبالغه است و مبالغه به کمک تشبیه، صفت، عدد و حروفِ مطلق ساز بیشترین بسامد را داشته است. در طرف دیگر، عطار نیز اگرچه در مجموع نسبت به مولانا از مبالغه کمتر استفاده کرده است، اما از مجموع 40 حکایت در 8 حکایت از مولوی در تعداد ابیات مبالغه آمیز و نوع مبالغه های به کار رفته پیشی گرفته است؛ و تعداد ابیات دارای مبالغۀ او از مجموع کلی ابیات که 1266 بیت 303 بیت آن حامل مبالغه بوده است و بسامد بالا در این حکایات از آن قید، معنای کلمه، عدد، صفت های مؤثر در بزرگ نمایی و تشبیه است. همچنین در حکایت های مولوی گونه هایی مانند مبالغه به کمک جمع بستن، قید، پسوند فراوان ساز، تکرار، عبارات کلیت ساز، تمثیل، مقایسه و مثال انحصاری بیشتر از عطار بوده است. با این حال مولوی در استفاده از مبالغه به کمک ضرب المثل، کنایه، تصویر اعماق، پسوند فراوان ساز، تمثیل و مقایسه نیز نوآوری های قابل توجهی داشته است که نشان از تسلط وی بر زبان فارسی و توانایی وی در بیان مفاهیم پیچیده عرفانی است. در نهایت هر دو شاعر از طیف گسترده ای از مبالغه ها، از جمله تشبیه، صفت، عدد، تکرار و تضاد استفاده کرده اند. همچنین، این پژوهش نشان داد که استعاره، حروف مطلق ساز، تصویر اعماق، صفت پیاپی، عناصر تجمیع(جمع ساز)،