ناصر زارع

کتاب صبح الاعشی نوشته ی قلقشندی از مهمترین کتاب های دائره المعارف گونه ی عصر ممالیک در ارتباط با فن دبیری و هر آن علوم و معارفی است که اطلاع از آن ها برای هر دبیری لازم و ضروری بوده است. این کتاب که در قرن هشتم و اوایل قرن نهم هجری قمری نوشته شده گنجینه ای از اطلاعات بسیار ارزشمند در پیوند با زبان فارسی است. در جای جایِ این کتاب می توان ردپایِ تأثیر شگرف زبان فارسی و فرهنگ ایرانی را در زبان و فرهنگ عربی به وضوح دید. از مهمترین این تأثیرات زبان فارسی در عصر ممالیک، اصطلاحات فراوانی در ارتباط با القاب و مشاغل دیوانی و اداری است که در تشکیلات اداریِ مصر آن روز بسیار رایج و شایع بوده است. بسیاری از آن القاب و مشاغل یا پسوند فارسی دارند و یا این که سراسر فارسی اند. این نفوذ زبان فارسی در مصرِ عربی زبانِ عصر ممالیک - به رغم دوری مسافت میان ایرانِ آن روز و مصر- نشان از پویایی، زایایی و توانمندی زبان فارسی در به دوش کشیدن اصطلاحات اداری و دیوانی دارد که زبان عربی از دیر باز به دلیل فقر اصطلاحات و نداشتن پیشینه در زمینه ی تشکیلات پیچیده ی اداری، توان حمل آن ها را نداشته است. گفتنی است که این حضور و نفوذ زبان فارسی در مشاغل اداری و دیوانی روندی بوده است که از همان آغاز ورود اسلام به نحوی فزاینده استمرار داشته است.