ناصر زارع

تقابل دوگانه هر چند مصادیقی به درازای تاریخ دارد، اما نخستین بار این اصطلاح را زبانشناسان ساختارگرا که در پی روشی منسجم و علمی جهت دستیابی به رابطة معنایی میان دو مفهوم متضاد بودند، مطرح ساختند. یکی از این دوگانه ها، خوشبینی و بدبینی است که میان آن دو رابطه ای متقابل برخاسته از قرینگی و تعامل ، برقرار است. این تقابل که نقش بارزی در زیبایی و انسجام متون ادبی دارد، در شعر البیاتی (1926- 1999م) و شفیعی کدکنی (1318ش) آشکار است. این پژوهش با طرح این پرسش که هر دو شاعر برای بیان خوشبینی و بدبینی از چه تقابلهایی بهره برده اند و چه شباهت ها و تفاوتهایی میان آنهاست، بر اساس روش توصیفی- تحلیلی، مصادیق مشابه تقابل دوگانة خوشبینی و بدبینی و دلالتهای آنها را در اشعار این دو بررسی می کند. این هنرْسازه در قالب کلماتی با بارِ مثبت و منفی چون جفت واژگان نور و تاریکی، آزادی و اسارت، بهار و زمستان و زایش و مرگ در شعر دو شاعر جلوه می یابد. زیربنای اصلی همة این جفت واژگان، دغدغه های اجتماعی و سیاسی ای است که موجب شده این دو در کنار واژگان و تعبیراتی که دلالت بر یأس و اندوه دارند، از واژگان و تعبیراتی استفاده کنند که دلالت بر امید و شادی دارند.