پرویز حاجیانی

در دهه های اخیر، دستیابی به رشد و توسعه اقتصادی پایدار از طریق ارتقاءکارایی مصرف انرژی و با حفظ محیط-زیست همواره یک چالش کلیدی برای کشورهای حوزه ی خلیج فارس بوده است. هدف اصلی این پژوهش، کاربرد دو مرحله ای رویکردهای تحلیل پوششی داده ها و رگرسیون توبیت جهت سنجش کارایی مصرف انرژی و عملکرد زیست محیطی کشورهای حوزه ی خلیج فارس طی سال های 2000-2014 می باشد. در مرحله اول، با بهره گیری از روش تحلیل پوششی داده ها و با در نظر گرفتن فرض بازده متغیر نسبت به مقیاس، شاخص های کارایی انرژی کل عوامل و محیط زیست محاسبه گردیدند. در مرحله دوم، با استفاده از روش رگرسیون توبیت، به سنجش رابطه متغیرهای: تولید ناخالص داخلی سرانه، قیمت نفت، درجه ی صنعتی شدن، جمعیت، علم و فناوری و سرمایه گذاری مستقیم خارجی و درجه باز بودن تجاری بر کارایی انرژی محاسبه شده از مرحله قبل پرداخته شد. نتایج تحقیق در مرحله اول نشان داد کشورهای عربستان سعودی و امارات متحده ی عربی به ترتیب دارای بیش ترین و کشورهای عمان و ایران نیز دارای کم ترین میزان میانگین کارایی انرژی کل عوامل هستند. همچنین، در بحث کارایی زیست محیطی نیز کشورهای امارات متحده ی عربی و قطر بهترین عملکرد و کشورهای ایران و عراق ضعیف ترین عملکرد را داشتند. نتایج تخمین مدل رگرسیون توبیت نشان داد که متغیرهای تولید ناخالص داخلی سرانه، قیمت نفت، درجه ی صنعتی شدن و جمعیت با کارایی انرژی رابطه ی مستقیم و متغیرهای نرخ استناد مقالات به عنوان جایگزین علم و فناوری و سرمایه گذاری مستقیم خارجی با کارایی انرژی رابطه ی معکوس دارند. همچنین متغیر درجه باز بودن تجاری با کارایی انرژی رابطه ی معناداری ندارد. مطالعه نشان می دهد که کشور های حوزه خلیج فارس دارای پتانسیل کاهش مصرف انرژی به میزان 18 درصد بوده و می توانند با بهبود بازده تجهیزات و ماشین الات و ناوگان حمل و نقل، توسعه ناوگان برقی و هیبریدی و مدیریت قیمت انرژی و کاهش یارانه های انرژی و افزایش و تنوع درآمد ملی کارایی انرژی و کیفیت محیط زیست در کشورهای شان را بهبود دهند.