پرویز حاجیانی

زمینه: در جهان و بیشتر کشورها، تقاضای انرژی به عنوان موتور روانکننده رشد اقتصادی در حال افزایش است. رشد اقتصادی مبتنی بر مصرف انرژی، عالوه بر ایجاد رشد اقتصادی ناپایدار، میتواند امنیت انرژی را تهدید کند و گرمایش کره زمین را افزایش دهد، زیرا انرژی سهم عمدهای در انتشار دی اکسید کربن دارد. بهترین راه برای دستیابی به رشد اقتصادی پایدار و حفظ محیط زیست، تکیه بر رشد بهرهوری کل عوامل است. هدف:هدف اصلی از انجام این مطالعه، بررسی رابطه علی متقابل بین مصرف انرژی، سرمایهانسانی و رشد بهرهوری 1 کل عوامل در کشورهای حوزه خلیج فارس طی سالهای 2000-2017 است. روششناسی: در این مطالعه ابتدا با استفاده از رویکرد تحلیل پوششی دادهها و شاخص بهرهوری لئونبرگر، رشد بهرهوری کل عوامل محاسبه گردید. سپس به کمک تکنیکهای اقتصادسنجی، رابطه بلندمدت و جهت علیت بین رشد بهرهوری کل عوامل، مصرف انرژی و سرمایه انسانی بررسی شد. یافتهها: کشورهای عراق )95/0 )و کویت )84/0 )بیشترین و کشورهای امارات )60/0 )و ایران )37/0 )کمترین میانگین رشد بهرهوری کل عوامل را داشتهاند. نتایج داللت بر وجود یک همانباشتگی قوی و یک ارتباط بلندمدت میان مصرف انرژی، سرمایه انسانی و رشد بهرهوری کل عوامل دارد. نتایج تخمین بردارهای همانباشتگی نشان داد کهافزایش 1 درصدی در مصرف انرژی، رشد بهرهوری کل عوامل را 23/2 درصد کاهش میدهد؛ در حالیکه، افزایش 1 درصدی در سرمایه انسانی، رشد بهرهوری کل عوامل را 92/1 درصد افزایش میدهد. نتایج علیت گرنجری پانل از فرضیه بازخورد )وجود رابطه علی دوطرفه بین مصرف انرژی، سرمایه انسانی و رشد بهرهوری کل عوامل( در بلندمدت پشتیبانی میکند، در حالی که در کوتاه مدت تنها یک رابطه علی یک طرفه از سرمایه انسانی به مصرف انرژی مشاهده میشود. نتیجهگیری: از آنجا که یافتههای این مطالعه از وجود یک رابطه علی دوگانه بین همه متغیرها حکایت میکند و از سوی دیگر، مطالعه تاثیر منفی مصرف انرژی بر روی بهرهوری کل عوامل و تاثیر مثبت سرمایه انسانی بر روی بهرهوری کل عوامل را تایید میکند؛ از این رو عالوه بر یک نگاه سیستمی به مصرف انرژی، سرمایه انسانی و بهرهوری کل عوامل، کشورهای حوزه خلیج فارس برای دستیابی به رشد اقتصادی پایدار و دوستدار محیط زیست، بایستی توجه ویژه خود را بر روی جایگزینی سوختهای تجدیدپذیر با سوختهای فسیلی و کاهش مصرف سوخت- های فسیل