پرویز حاجیانی

زمینه: نوسانات قابل توجه قیمت نفت به عنوان مهم ترین منبع درآمدی اقتصاد ایران در سال های اخیر موجب درگیری اذهان پژوهشگران و اقتصاددانان برای بررسی رابطه این پدیده با متغیرهای کلان اقتصادی شده است. هدف: شاخص ریسک کشوری به عنوان مهم ترین و کلیدی ترین شاخص های اقتصادی است که ارتباط آن با نفت موردتوجه قرارگرفته است. ازاین رو مطالعه حاضر قصد بررسی اثر شوک های نفتی بر زیر شاخص های ریسک کشوری یعنی ریسک سیاسی، مالی و اقتصادی در اقتصاد ایران را دارد. روش‏شناسی: به منظور انجام این پژوهش از داده های سری زمانی فصلی قیمت نفت، عرضه جهانی نفت، شاخص فعالیت حقیقی اقتصاد جهان(شاخص کیلیان)، شاخص ریسک سیاسی، ریسک مالی و ریسک اقتصادی در محدوده ی زمانی 1379 تا 1398 با تکیه بر چارچوب مدل خود رگرسیون برداری ساختاری (SVAR ) استفاده شده است. یافته‏ها: طبق نتایج توابع واکنش آنی، شوک مثبت قیمت نفت موجب واکنش منفی و معنی دار ریسک سیاسی شده است. شوک مثبت عرضه کل موجب کاهش ریسک اقتصادی و سیاسی شده است که معنی دار نبوده اما ریسک مالی را تا 1 دوره افزایش داده است و از دوره 7 به بعد موجب کاهش معنادار ریسک شده است. شوک تقاضای کل نیز موجب کاهش ریسک سیاسی و مالی و افزایش ریسک اقتصادی به صورت ناچیزی شده است. همچنین متغیر تحریم هر سه شوک را افزایش داده است اما فقط اثر منفی آن بر ریسک سیاسی و تا حدود جزئی در ریسک اقتصادی معنادار بوده است. نتایج تجزیه واریانس نشان می دهد که شوک های هر متغیر، بیشترین تأثیر را بر توضیح واریانس اجزای اخلال خود دارند. ریسک اقتصادی نسبت به دو ریسک دیگر تغییرات کمتری داشته است. با توجه به نتایج بیشترین تاثیر پذیری از شوک های نفتی به ترتیب متوجه ریسک مالی، ریسک سیاسی و ریسک اقتصادی بوده است. نتیجه‏گیری: در سال های اخیر شاهد تحریم های آمریکا به خصوص در حوزه ی صادرات نفت علیه ایران به عنوان یک خطر سیاسی بوده ایم و ازآنجاکه این خطر سیاسی متوجه بخش اقتصادی و مالی نیز است به عنوان یک توصیه سیاستی، دولت باید وابستگی خود را از طریق توجه و حمایت از بخش های دیگری مثل صنعت و کشاورزی و صادرات کالاهای غیر نفتی کاهش دهد. همچنین مقامات مالی باید توجه و تجدیدنظری در مورد منبع تأمین بودجه خود داشته و به استفاده بهینه خود از درآمدهای نفتی، مدیریت صحیح صندوق توسعه ملی، توسعه و اصلاح نظام مالیاتی کش