سمیه شرونی

رمان تاریخی و پنج جلدی ده نفر قزلباش یکی از مهم­ترین و هدف­مندترین رمان­های تاریخی فارسی است و به گمان ما ظرفیت­هایی فراتر از یک رمان تاریخی صرف دارد. از جمله این ظرفیت­ها، برخورداری متن از سازه­ها و بن­مایه­های حماسی است که این پژوهش با هدف نمایاندن جنبه های حماسی این اثر صورت گرفته است. پژوهش حاضر با استفاده از روش کتاب­خانه­ای و شیوه تحلیلی - توصیفی به بررسی بن­مایه­های حماسی در رمان ده نفر قزلباش پرداخته است. وجود صحنه­های گوناگون جنگ با بیگانگان در این رمان از یک سو و تاکید هم­زمان نویسنده آن بر عناصر و ارزش­های ملی ایرانی و مذهب تشیع از سوی دیگر، موجب شده است که این اثر شباهت­های بسیاری به یک متن حماسی منثور پیدا کند. برخی از بن­مایه­های حماسی این اثر عبارتند از: سفر قهرمان، پیش­گامی زنان در ابراز عشق، جنگ و شگردهای جنگاوری، حضور اسب با کارکردی اسطوره­ای - حماسی، توصیف جنگ­افزارها، یکپارچگی اقوام در رویارویی با دشمنان خارجی، وطن­پرستی، جنگاوری برای حفظ نام و پرهیز از ننگ، عیاری، اخترشناسی و پیش­گویی. میزان استفاده از کنش­ها و مولفه­های حماسی در این اثر قابل توجه است. برخی از این مولفه­های حماسی عینا از شاهنامه گرفته شده­اند و تاثیر پذیری مسرور در به کارگیری لوازم حماسه از استاد نیز توس دیده می­شود. در پایان بحث می­توان این­گونه استنباط کرد که این رمان تاریخی با تفاوت­هایی که در مقایسه با شاه­نامه دارد، به­عنوان نوع نثر حماسی، پیوندی نزدیک با سبک حماسی برقرار کرده است و می­توان از آن به مثابه یک اثر منثور حماسی نام برد.