حسین مهتدی

با تجدید حیات حکایت ها و قصّه های عامیانه در قالب ادبیات داستانی و آشنایی حرفه ای داستان نویسان با عناصر داستان، رفته رفته شکل های نوینی از داستان کوتاه و رمان پا به عرصۀ وجود نهاد. در شکلی از داستان کوتاه با تمرکز بر حادثه و پایان شگفت آمیز، داستان هایی با نام داستان حادثه پردازانه نوشته شد و در زمان خود خوانندگان بسیاری نیز پیدا کرد. گی دو موپاسان(1893-1850م)، نویسندۀ فرانسوی، از استادان این شکل داستان کوتاه بود. سپس، کسانی مثل اُ.هنری(1910-1862م) و سامرست موآم(1965-1874م) با تأثیرپذیری از داستان های حادثه پردازانۀ موپاسان، و آمیختن طنز به پایان شگفت آن، داستان لطیفه وار را به وجود آورند. از دیگرسو، در ادبیات فارسی و عربی، از دیرگاه لطیفه وجود داشته است. امّا در پی تأثیرپذیری از ادبیات داستانی اروپایی، این شکل های داستان نیز به ادبیات این دو زبان راه یافت. از جمله سیّدمحمّدعلی جمال زاده(1376-1270ﻫ.ش)، پدر داستان نویسی ایران، برخی از داستان هایش را به شکل لطیفه وار نوشته است. در این جستار با روش توصیفی- تحلیلی و به پشتوانۀ منابع کتابخانه ای، همراه با معرّفی این شکل های داستان کوتاه و تحلیل مشخّصه های آن ها نظیر پیرنگ، شخصیّت پردازی، حقیقت-مانندی، صحنه پردازی و ...، نمونه های شان در ادبیات داستانی ایرانی و عربی بررسیده شده است. از جمله اهداف این جستار نیز بازشناساندن این شکل های داستان کوتاه به مثابۀ شکل های اوّلیه از از آن نسبت به دیگر شکل های داستان کوتاه بوده است.