حسین سلیمی

نظریه چندصدایی باختین، نگاهی متفاوت به روایت است که مخاطب را به کشف لایه های پنهان، صداهای گوناگون و گاه ناپیدا و همچنین ناگفته های متن هدایت میکند. باختین با طرح منطق مکالمه ای خود، تحولی شگرف در حیطه نقد ادبی پدیدار ساخت. در این پژوهش نگارنده کوشیده است دو رمان »زمین سوخته« احمد محمود و »زمستان 26 »اسماعیل فصیح را بعنوان دو اثر رئالیستی مرتبط با جنگ در انطباق با نظریه چندصدایی باختین مورد مطالعه قرار دهد. شاکله نظریه گفت وگومندی و چندصدایی باختین مؤید وجود چندین صدا و ایده با جهانبینی های مختلف است که در یک متن بصورت کاملا مستقل، همتراز و در همزیستی با یکدیگر وجود دارند. بررسیها نشان داد رمان زمین سوخته دارای طیف وسیعی از صداهای متباین است که در خلال مکالمات شخصیتهای رمان به گوش میرسد. راوی/مؤلف در این رمان هیچ کوششی برای القای نظرات خویش به شخصیتها و مخاطب ندارد. از این منظر و در انطباق با نظریه چندصدایی باختین، رمان زمین سوخته در چارچوب رمانهای چندصدا قرار میگیرد. رمان زمستان 26 ،از تعدد صدایی کمتری نسبت به رمان دیگر برخوردار است. شخصیتهای این رمان به دو گروه کلی منتقد جنگ و حکومت و موافقین حکومت و مدافع دفاع در جنگ تقسیم میگردند. در این رمان، راوی/مؤلف که خود از اقشار مرفه شهری و تحصیلکرده امریکا میباشد، تنها منعکس کننده صدای کسانی است که در گروه خود جای میگیرند. وی به گروه های غیرخودی اجازه ابراز هیچگونه صدایی را نمیدهد. در پایان رمان نیز این ایده ها و نظرات راوی است که غالب میگردد و مخاطب را به همذاتپنداری با راوی/قهرمان وادار میسازد. در انطباق با نظریه چندصدا و گفت و گومند باختین مشاهده میگردد که رمان زمستان 26 ،رمانی تکصدا است و در چارچوب رمانهای چندصدا قرار نمیگیرد.