ناصر زارع

شعر، نمایانگر جلوه ای از جلوه های اشتراک فکری و معرفت شناختی میان فرهنگ عربی و فارسی است. و با طبیعت و احساس انسان و رویکرد او به زندگی ارتباطی تنگاتنگ دارد؛ زیرا انسان را با کمترین واژه و بیشترین ایجاز به جهان موسیقی هدایت می کند. در این راستا نباید کنش های پیوسته میان زبان عربی و فارسی را از یاد ببریم؛ از این روی شاهد پژوهش های تطبیقی متعددی در خصوص موسیقی شعر عربی و فارسی در حوزه های مختلف هستیم. همانا سعدی اشعاری به زبان عربی دارد، در کنار آن نیز شعر ملمع سروده است؛ وی از شاعران عرب در سرودن شعر عربی و ملمع، تأثیر پذیرفته است؛ لذا این امر ما را به بررسی عنصر وزن و قافیه در اشعار عربی سعدی واداشت، تا میزان تأثیرپذیری سعدی در دو حوزه موسیقی بیرونی و کناری برای ما آشکار گردد. از رهگذر این رساله، به دنبال بررسی اشعار عربی شاعر از دیدگاه عروض و قافیه ایم؛ علاوه بر آن نیز به اشعار ملمع او خواهیم پرداخت. این پژوهش به زندگی شاعر در بغداد و میزان تأثیرپذیری او از زندگی در محیط عربی، می پردازد. از آنجا که در این پژوهش به ارزیابی وزن و قافیه در اشعار عربی و ملمعات سعدی می پردازیم، در وهله نخست از روش توصیفی-تحلیلی استفاده می کنیم و از روش آماری نیز بهره می جوییم. در این راستا به دنبال دستیابی به پاسخ به سؤال های مرتبط با رساله هستیم: میزان و نسبت استفاده سعدی از اوزان عربی در اشعار عربی و ملمعات خود چگونه است؟ کدام بحر شعری بیشتر استفاده است؟ میزان استفاده سعدی از حروف روی در اشعار عربی و ملمعات به چه صورتی نمایان شده است؟ و تفاوت میان ابیات عربی و فارسی ملمعات از دیدگاه عروض و قافیه چیست؟ نتایج رساله به ما نشان می دهد که حضور سعدی در محیط عربی در فراگیری زبان عربی تأثیر داشته و با وجود اینکه به کار بردن اوزان عربی برای شاعر فارسی زبان دشوارتر از به کاربردن قافیه عربی می باشد، سعدی در هر دو مجال موفق عمل کرده است اما به دلیل دشواری مبحث وزن، توفیق او در این مجال بارزتر است. شاعر در استفاده از جوازات و علل در اشعار خود بسان شاعران عرب، رفتار کرده است، و به طور کلی، سعدی توانمندی خود را در حوزه موسیقی شعر و قافیه، به اثبات رسانید.