علی خضری

زن در آیینۀ شعر و ادب عربی همواره از سهمی قابل توجّه برخوردار بوده است و تصویری که از او به نمایش گذاشته می شود، اغلب بازتابی از دیدگاه عام حاکم بر جامعه و باورهای فرهنگی می باشد. این امر سبب شده سیمای زن در وجدان شعری، تصویری ناستوده و عاری از خرد و گاهی همراه با اوصافی پسندیده تجلّی یابد. در این مهم برآنیم سیمای زن در اشعار و عبارات عربی به کاررفته در منشآت «شیخ فاضل جمی» را مورد بررسی و پژوهش قرار دهیم. این پژوهش بنابر رویکرد توصیفی - تحلیلی و با استناد به شواهد موردنظر، ضمن پرداختن به سیمای زن در اشعار و عبارات عربی و عرضۀ میزان تأثیرپذیری فاضل جمی از ادبیات عربی، خواستار معرفی فن منشآت نویسی به عنوان فنی فراخور توجّه و همچنین معرفی فاضل یکی از ادیبان این فن و شناساندن سبک نویسندگی وی به مخاطب هستیم. در راستای پژوهش حاضر، شواهد عربی را براساس شاخص ها و جنبه های مثبت و منفی نسبت به زنان مورد مطالعه قرار داده ایم. امّا برآیند پژوهش، حاکی از این است که وام گیری فاضل از ادبیات عربی، نشأت گرفته از احاطۀ وی به این دانش زبانی و همچنین عدم اکتفای وی به سیاق تک بُعدی در نویسندگی است. شواهد به کاررفته در منشآت جمی، زاییدۀ باورهای اجتماعی و دیدگاه سنتی به زنان است و از نقش کم رنگ زن نسبت به نقش پررنگ مرد در جوامع شرقی پرده برمی دارد. به تبع آن، بسامد برتری مرد بر زن در این اشعار و عبارات بیشتر بوده است، چرا که شمارِ قابل توجّهی از مضامین مورد بررسی واقع شده، بر جایگاه ثانوی زن و برتری مرد تأکید داشته است.