حسین سلیمی

زمینه: این پژوهش به یکی از مهم ترین وجوه پیچیدگی دیوان حافظ می پردازد. نبود نسخه ای کامل و متعلق به زمان حیات شاعر سبب شده است که اختلاف های فراوانی در ضبط ابیات پدید آید؛ اختلاف هایی که گاه از فقدان اعراب گذاری یا شباهت رسم الخطی و گاه از تصرف کاتبان ناشی می شوند. هدف: هدف تحقیق نشان دادن آن بود که این اختلاف قرائت ها چگونه در بافت بلاغی شعر عمل کرده و چه ظرفیت هایی برای تولید معنا ایجاد می کنند. روش‏شناسی: بدین منظور، موارد اختلاف در پنج دسته طبقه بندی و نمونه هایی از هر دسته از حیث بلاغی و تفسیری تحلیل شد. در این تحلیل ها، علاوه بر وجوه زبانی، از چارچوب نظری هرمنوتیک دریافت (یائوس و آیزر) بهره گرفته شد تا نقش خواننده در فرآیند معنا سازی روشن گردد. یافته‏ها: نتایج نشان داد که اختلاف قرائت ها اغلب موجب چندمعنایی و غنای شعر می شوند. تغییر یک واژه می تواند لایه های تازه ای از معنا بیافریند و امکان های تفسیری متنوعی در اختیار خوانندگان بگذارد. از منظر نظریه دریافت نیز این اختلاف ها سبب می شوند هر نسل بر پایۀ افق انتظارات خود دریافت متفاوتی از شعر داشته باشد. نتیجه‏ گیری: در نتیجه به جای جستجوی بیهوده به دنبال قرائت اصح، اختلاف قرائت ها را می توان هم محصول شرایط تاریخی انتقال متن و هم عاملی برای پویایی و چندصدایی شعر حافظ در طول تاریخ دانست.